Marktwerking en toeslagen zijn funest voor zorg, leiden tot meer ziektes en inefficiëntie

Critici als de SP roepen het al heel lang maar nu is ook de  Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS), een van de belangrijkste adviesorganen van de regering, tot de conclusie gekomen: het moet afgelopen zijn met de principes van marktwerking in de zorg. In het advies Met de Stroom Mee constateert de raad dat de zorg vastloopt en dat de huidige benadering van zorg, waarbij het principe van concurrentie voorop staat, zowel vernieuwing als goede gezondheidszorg tegenhoudt. De Raad schrijft:

Met het huidige zorgstelsel krijgen burgers niet de zorg en ondersteuning die ze nodig hebben. Dit gebrek aan goede zorg zal in de toekomst voor steeds meer groepen aan de orde zijn en geldt nu al voor groepen die veel én verschillende typen zorg gebruiken, zoals thuiswonende ouderen, mensen met een ernstige psychische aandoening en jongeren met een meervoudige hulpvraag.

Volgens de leidende neoliberale beginselen moet de overheid in alle facetten van de samenleving de concurrentie aanjagen. Dat is ook toegepast in de zorg. Jet Bussemaker, voorzitter van de RVS, beschrijft in het AD de gevolgen:

Er zijn wijken in Den Haag waar 150 wijkverplegingsorganisaties werkzaam zijn, vertelt Bussemaker. Ze rijden kriskras door elkaar om dezelfde handelingen te doen, allemaal in één stadsdeel. Zo’n grote hoeveelheid aanbieders in een klein gebied klinkt misschien uitzonderlijk, maar is dat niet: „Er zijn voorbeelden van wijken waar 70 of 100 organisaties werkzaam zijn. Al die medewerkers zijn veel tijd kwijt met heen en weer rijden. Als je hun reisbewegingen simpelweg achterwege laat, kan de capaciteit van de zorgmedewerkers beter worden benut. Dat draagt uiteindelijk bij aan meer kwaliteit en toegankelijkheid van zorg.”

Een ander aspect van de commerciële benadering is het toeslagensysteem dat er op gericht is burgers langs financiële weg te disciplineren. Ook dat systeem werkt niet in de praktijk omdat het veel te ingewikkeld is en daardoor mensen die zorg nodig hebben buitensluit, de zogeheten zorgmijders. Het mijden van zorg leidt niet alleen tot gezondheidsschade maar ook tot veel hoger kosten omdat daardoor ziektes niet meer vroegtijdig behandeld worden. Volgens voorzichtige schattingen maakt al bijna 10 procent van de patiënten geen gebruik van de nodige zorg wegens geldtekort of uit vrees voor de financiële gevolgen. Dat aantal kan fors toenemen want een kwart van de Nederlanders lijdt aan chronische ziektes. Zij lopen het risico in de financiële problemen te komen door de manier waarop de zorg nu is opgezet. Ook werkt de benadering niet om zorg te voorkomen want volgens de huidige regels mag er alleen geld worden uitgegeven aan behandelingen en niet aan preventie.

De raad pleit er bijvoorbeeld voor mond- en tandzorg weer in het basispakket op te nemen. Dat voorkomt op de lange termijn juist dure ingrepen. Ook hier speelt dat de betaalbaarheid van zorg voor veel mensen een probleem is en ze uit angst voor de kosten zorg mijden. "Mondzorg voor kinderen zit nog wel in het pakket, maar mensen geloven het gewoon niet en zijn bang voor tóch een rekening”, zegt Bussemaker. "Het gevolg is dat nu vele generaties kinderen opgroeien met een slecht gebit, en dat kun je op latere leeftijd nooit meer rechtzetten.”

Ook vernieuwing wordt tegengehouden met de zware nadruk op de financiële kanten van de zorg tot in detail is vastgelegd welke zorg wel of niet wordt vergoed. Nieuwe methodes worden daardoor tegengewerkt. 

De raad adviseert het toeslagensysyteem af te schaffen net als het concurrentiemodel voor bijvoorbeeld huisartsen, wijkverpleging, ggz en acute zorg. Gemeenten en zorgverzekeraars worden gezamenlijk verantwoordelijk voor de zorgplicht en in plaats van concurrentie te stimuleren tussen zorgaanbieders en inkopers worden die juist verplicht met elkaar samen te werken. „Dit betekent minder concurrentie tussen bijvoorbeeld verschillende wijkverpleegkundige organisaties, gerichter ingekochte zorg én mensen die niet langer te maken hebben met veel verschillende loketten en bepalingen.”