Macht en tegenmacht in de coronacrisis

Ongekend harde woorden sprak Kamerlid Omtzigt over de Nederlandse samenleving: “Bij ons functioneert iets anders niet. En dat is macht en tegenmacht.” Hij sprak over de extreem innige banden tussen het kabinet, de Tweede Kamer, de pers en belangenorganisaties. Die innige banden hebben vele families kapot gemaakt in de kindertoeslagaffaire, doordat zij het onrecht verborgen. Maar het is diezelfde innige band die tienduizenden levens en miljarden euro’s heeft gekost in de coronacrisis.

De Nederlandse aanpak van het coronavirus is uitermate slecht, op allerlei vlakken. Er gaan zaken mis in de precieze uitvoering, zoals het extreem trage vaccineren. En in de strategie, er wordt gestuurd op de zorgcapaciteit in plaats van in te dammen. De strategie maakt veel mensen onnodig langdurig ziek, leidt tot duizenden meer doden en creëert de ideale condities voor mutaties die ons nog verder in de penarie brengen. Daarbij levert dit economisch niets op. Om de zorg niet te overstelpen moet er uiteindelijk alsnog op de rem getrapt worden, maar dan vier of acht weken later dan bij indammen. Zo aanmodderen levert een extreem lange semi-lockdown op die funest is voor de economie.

Toch wordt het debat over de onderliggende strategie eigenlijk niet gevoerd in de Tweede Kamer. Het gaat wel over hoe laat de avondklok in moet gaan, 20:30 of 21:00 uur. Hoeveel muggen kan men ziften in een Kamerdebat? De testcapaciteit liep maandenlang achter, coronamaatregelen worden te laat genomen om testen, traceren en isoleren mogelijk te maken, en ons is voorgelogen in juni dat Nederland echt ging indammen, terwijl maanden later toch weer bleek (zoals iedere scepticus al kon zien) dat we sturen op de zorgcapaciteit. Waarom worden er geen kritische vragen gesteld over de onderliggende strategie, maar over hoe laat de avondklok precies in gaat?

En waar zijn de vakbonden? Zij zijn er om hun leden te beschermen. Er worden verschrikkelijk veel leraren ziek, maar de vakbonden hebben hun post verlaten en liggen een dutje te doen. Natuurlijk is het niet goed voor de ontwikkeling van een kind dat de scholen langdurig dicht zijn. Maar dat had grotendeels voorkomen kunnen worden door in augustus alle leerlingen een masker te geven, de ventilatie professioneel op orde te krijgen, en deeltijds online onderwijs in te voeren.

Onze helden in de zorg hebben het ook verschrikkelijk zwaar. Maar waar is de rugdekking vanuit de vakbonden en de politiek? Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat de vakbonden en partijen als de PvdA en de SP het wel prima lijken te vinden dat het zorgpersoneel al maanden zonder fatsoenlijke persoonlijke beschermingsmiddelen moet werken. Kan Nederland opeens geen fatsoenlijke maskers betalen?

Waar zijn de media? Enkele uitzonderingen als Kustaw Bessems en Jop de Vrieze daargelaten, zijn de media structureel te laat in het aanwijzen van problemen, en accepteren zij structureel de verklaringen van de overheid. Hoe is het anders mogelijk dat premier Rutte een groepsimmuniteitsbeleid kan aankondigen, en dat hij later kan beweren hier nooit een speech over gehouden te hebben? Hoe kan de regering de derde golf waar we in zitten succesvol framen als de tweede golf? Iedereen kan drie pieken zien op een grafiek met het aantal patiënten. Er is een reden dat minister De Jonge het de tweede golf noemt, zijn beleid leidde de derde golf immers in. In november besloot de regering een aantal regels te versoepelen en de scholen zonder voldoende maatregelen te openen na de herfstvakantie. Dit leidde vrijwel meteen tot de terugkeer van exponentiële groei. Zijn frame is dus politiek gemotiveerde double think! Daar moeten journalisten en talkshow hosts niet in meegaan.

Waar zijn onze onafhankelijke wetenschappers? Het virus verspreidt zich door de lucht via minuscule luchtdeeltjes. Dit is een internationaal geaccepteerd feit. Nederland kent gelukkig vele microbiologen. Waarom laten zij niet van zich horen wanneer Dr. Van Dissel onze Tweede Kamer voorliegt door te beweren dat het virus zich niet verspreid via aerosolen? En waar zijn ze wanneer Minister de Jonge zegt dat het Pfizer vaccin steriele immuniteit oplevert, zonder dat dit al is aangetoond? Dit gaat geheid problemen opleveren als blijkt dat er inderdaad geen steriele immuniteit optreedt. Dan krijgen we weer zo’n eindeloos achterhoede gevecht als we zagen over mondkapjes, de verspreiding van het virus door kinderen en over aerosolen. Dat kost wederom levens.

Het is zeker niet zo dat er helemaal geen kritische wetenschappers zijn, maar hun verhaal wordt te weinig gehoord. Kritische OMT-leden zijn onder grote druk gezet om akkoord te gaan met het beleid, blijkt uit een recente rapportage van de Volkskrant. Hierdoor zijn de wetenschappers in de beste positie om het beleid te veranderen, zoals Dr. Friedrich, buitenspel gezet. En de regering is in de zomer weggekomen met hun beleid te framen als indammen, ondanks dat ze sturen op de zorgcapaciteit. Kamerleden en de media hebben te weinig gebruik gemaakt van expertise buiten het OMT om door dit frame heen te prikken. De sympathisanten van Viruswaanzin horen hun mening ondertussen vaker terug in de Tweede Kamer dan dat het Red Team gehoord wordt. Mede hierdoor hebben we de tweede en de derde golf niet kunnen voorkomen.

Waar zijn de sociale wetenschappers om hun plek op te eisen in het OMT? De psychologische en economische gevolgen van het beleid worden nog steeds niet ingeschat op basis van de relevante wetenschap. In plaats daarvan schatten virologen en intensivisten momenteel in wat de economische en psychologische schade van de maatregelen zijn. Mede hierdoor modderen we nu door in een eindeloos lange semi-lockdown die funest is voor de mentale gezondheid en voor de economie.

Democratieën zijn onder andere zo succesvol doordat er een publiek debat gevoerd kan worden over de te voeren strategie, en over de implementatie van die strategie. Dit werkt alleen als de overheid transparant is, de Tweede Kamer en de media die transparantie afdwingen, vakbonden zich niet laten ringeloren, en academici de allernieuwste kennis en hun vermogen tot kritisch denken gebruiken om het publieke debat te informeren.