Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen: wanneer beginnen we?

Door: Tiers Bakker & Robin Brouwer

Dit jaar werd Marjan Minnesma, directeur van actieorganisatie Urgenda, voor de derde keer op rij gekozen tot nummer 1 van de ‘Duurzame 100’ van Dagblad Trouw. Een onafhankelijke jury bepaalde dat Minnesma ook in 2013 de jaarlijkse lijst met invloedrijkste duurzame en maatschappelijk verantwoord ondernemende Nederlanders aanvoert.

Bij het horen van de term Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen wordt iedereen opgewekt, evenals van de begrippen ‘duurzaamheid’ en ‘transparantie’. Wie kan daar nu tegen zijn? Ethiek voor de 21ste eeuw. MVO maakt van iedere CEO een good guy. Ook Mark Rutte bedient zich van MVO-retoriek: ‘Groene Groei’. Blijkbaar schaart ook hij zich onder de leiders die duurzaamheid prediken.

Zo stelt Tim Cook, CEO van het bedrijf Apple, op de website:

We willen net zo innovatief zijn met de verantwoordelijkheid voor toevoer van grondstoffen als met onze producten. Hoe transparanter wij zijn, hoe meer dit beleid in de openbaarheid komt, hoe meer andere ondernemingen besluiten om iets soortgelijks te doen.

‘Transparant’, het toverwoord. Maar de betekenis ervan is langzamerhand wel erg losgezongen van de praktijk. Na onderzoek van het dagblad The Guardian blijkt bijvoorbeeld hoe het bedrijf Apple de grondstof tin voor het produceren van de iPhone betrekt via supply chains uit de Banka- en Billiton-eilanden in Indonesië. Niet alleen is er in dat gebied veel kinderarbeid, de kinderen werken ook nog eens onder erbarmelijke omstandigheden, er overlijdt wekelijks een mijnwerker, kleine boeren zijn jaren geleden al verjaagd.

Alle grote telefoonproducenten, toonbeeld van onze tijd (Samsung, Motorola, Philips, Nokia, Sony), hebben dezelfde mentaliteit als die waarmee de V.O.C. destijds in Indonesië huishield, op één na: Apple. Want Apple is transparant, aldus Tim Cook. 

Friends of the Earth, het internationale netwerk van milieuorganisaties, heeft een brievenactie opgezet waaraan 25.000 mensen meededen, om Apple te vragen of het soms tin betrekt uit de ecologische rampzone in Indonesië. Steeds luidde het antwoord: “we are not telling you”. De website van Apple maakt echter wel gewag van een fact finding onderzoek naar deze regio. Waarom doet een bedrijf onderzoek naar deze regio als hun werkwijze transparant is? Als je tin uit Indonesië betrekt, waarom moet dat dan verzwegen worden?

De knagende gedachte van Milton Friedman (1912-2006), grondlegger van het neoliberalisme, dringt zich op: de belangrijkste transparantie van het bedrijf ligt blijkbaar in het vergroten van de winst van haar eigenaars.

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is in dit geval niet alleen vrijblijvend, maar naast het gebruik van misleidende marketingtermen als transparantie ook nog eens parasitair. Door het introduceren van een valse win-win strategie creëert Apple een belemmering voor werkelijke verandering. In de woorden van Tim Cook: ‘een voorbeeld voor iedereen’. 

Na jarenlange gesprekken over MVO moeten we concluderen dat dit niet is gelukt, de Top 100-verkiezingen voor Duurzaamheid en MVO ten spijt. Ondanks de uitvoerige discussies is er door het bedrijfsleven tot op heden niets in praktijk gebracht. Zou ons bedrijfsleven maatschappelijk verantwoord – lees: economisch reëel –ondernemen, dan zou de crisis nooit voet aan de grond hebben gekregen. De bancaire producten zouden dan immers een reële economische waarde hebben vertegenwoordigd.  

De auteurs van dit stuk roepen op om de retoriek van marketing en propaganda te doorbreken. Het bedrijfsleven moet democratischer worden ingericht dan op dit moment gebeurt. Werknemers van een bedrijf zijn maatschappelijk meer betrokken dan CEO’s, die holle termen als ‘transparantie’ bezigen. Of moeten we wachten op een volksoproer om deze zogenaamde smart business door te prikken? 

Het wordt tijd dat MVO Nederland opnieuw begint, maar nu met de vraag: hoe nemen we het bedrijfsleven in bescherming tegen zijn catastrofes? Waar zit de noodrem? Of willen we lijdzaam blijven toekijken hoe onze multinationals hun negentiende-eeuwse koloniale mentaliteit handhaven?

In 2005 richten de filosofen Tiers Bakker en Robin Brouwer een onafhankelijke onderzoeksgroep op. Doel: om met wetenschappers, journalisten, filosofen en kunstenaars een kritische analyse van ons neoliberale maatschappijmodel te ontwikkelen. Sinds 2012 werken Bakker en Brouwer samen met De Nieuwe Liefde. Vanaf september van dat jaar organiseren ze maandelijks thema-avonden over onder andere media, economie, politiek, religie en vrijheid onder het neoliberalisme en gaan ze met politici, journalisten en wetenschappers in gesprek.

Voorbij het neoliberalisme – Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Dinsdag 15 oktober – 20.00 uur

Veel bedrijven doen al jaren aan ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’. Dat klinkt veelbelovend, maar is het niet altijd. Vaak wordt het begrip MVO gebruikt als marketingtool die ‘goed verkoopt’. Als we willen dat Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen werkelijk verantwoord is, aan welke voorwaarden moet het dan voldoen? En wat kan onze rol als burgers en ondernemers hierin zijn? In gesprek met Jeroen Jansen, directeur ASN Bank.

Meer informatie via www.denieuweliefde.com | De Nieuwe Liefde, Da Costakade 102, Amsterdam.