Linkse partijen hebben te weinig oog voor de noden van gewone burger

Deze vrijdag reikt het AD de linkse partijen een groot verkiezingsthema op een presenteerblaadje aan: het feit dat zoveel ouderen onderkoeld in het ziekenhuis terechtkomen omdat zij alleen in huis ten val kwamen en maar al te vaak de verwarming op een laag pitje brandt . Deze misstand is symptomatisch voor hoe Nederland aan het worden is in het derde decennium van de eenentwintigste eeuw. 

Natuurlijk: het gaat over acht weken om de Provinciale Staten maar algemeen wordt de stembusgang gezien als een referendum over twaalf jaar Rutte. Dat is het ook want de nieuwe Statenleden stellen de volgende Eerste Kamer samen. Als de coalitie – nu al een minderheid – daar fors verliest, is het einde verhaal voor Rutte IV. 

Alleen: zo zal het niet gaan. De regeringspartijen hebben er baat bij zich voor de verkiezingsdatum zo weinig mogelijk te profileren met nieuw beleid. Ze houden de kaarten voor de borst. Ze kunnen er alleen maar op verliezen als zij kiezers nu al laten weten wat ze aan slecht nieuws te wachten staat. Dit geeft linkse partijen de kans de agenda te bepalen maar dan moeten ze het wel op de juiste manier doen. 

Mijn moeder placht destijds met tevredenheid te kijken naar het enorme bakbeest van een kleurentelevisie in een hoek van de woonkamer. Dan zei ze: "Vroeger dachten wij: ´dat is alleen voor rijkelui´." De tijden waren echter veranderd: behalve een televisie had ze een wasmachine, een droger, een vrieskist, een koelkast en mijn vader reed, toen hij nog werkte, met de auto naar de zaak. Ze waren te honkvast om met vakantie te gaan maar anders hadden ze zeker het vliegtuig genomen naar Spanje, Italië of Griekenland. Turkije was toen niet in beeld. De welvaart bleek ook aan tafel: elke dag braadde mijn moeder een stukje vlees, net als de rijkelui uit de jaren vijftig. 

Ik moet daar vaak aan denken als linkse politici voorstellen dat je slechte gewoontes moet beprijzen. Ze prediken vliegschaamte en het invoeren van een vliegtaks. Ze willen accijnzen op suiker en vlees. Ze vinden autorijden te goedkoop. Dat is een noodlottige boodschap: ze brengen de verworvenheden van de consumptiemaatschappij in gevaar zonder er iets voor in de plaats te stellen. In concreto: ze willen het stukje vlees op tafel, de ijskast, de droger, de afwasmachine, de vliegvakantie en wie weet de auto weer een voorrecht maken voor de rijkelui want die kunnen al dit soort belastingen gemakkelijk betalen. Zelfs een warm huis dreigt een luxeproduct te worden. Extra probleem: de grondslag voor de misstanden rond de ouderenzorg zijn gelegd door die gruwelijke uitvinder van het keukentafelgesprek, Pvda-staatssecretaris Martin van Rijn tijdens het kabinet Rutte II. 

Dit land gaat moeilijke tijden tegemoet. Het nieuws levert daarvan dagelijks nieuw bewijsmateriaal. Steeds knallen we tegen grenzen op: autorijden moet elektrisch maar dat kan het stroomnet niet aan. We willen het uitbreiden maar daarvoor ontbreken de mensen. Wie slim denkt te zijn en geld genoeg heeft voor zonnepanelen op het dak, moet twee jaar wachten voor hij aan de beurt komt.  Stikstofproblematiek en gebrek aan vaklieden nekken de woningbouw. Van isolatie komt op deze manier ook geen hol terecht. Mensen van boven de vijftig kunnen hoog springen en ze kunnen laag springen. Ze krijgen geen werk. De klimaatcrisis dient zich met allerlei records en ongekende verschijnselen aan. Er dreigt zelfs gebrek aan drinkwater. 

Bij veel gewone mensen thuis staan nog wel een droger en een vaatwasmachine maar de stekker is permanent uit het stopcontact getrokken. Niet genoeg geld voor de stroom.  

Dit zijn wezenlijke problemen. Als de coalitiepartijen hun gang mogen gaan, gaat alle welvaartswinst die de gewone mensen de afgelopen zeventig jaar geboekt hebben, gegarandeerd verloren. Omdat ze het dan zelf uit moeten zoeken. De populisten ter rechterzijde bieden niets aan alternatief. Die schelden op asielzoekers en wokisten. Verder komen zij niet. Ook zij zullen als puntje bij paaltje komt burgers in nood aan hun lot over laten. 

De linkse partijen hebben geen aansprekend alternatief voor de gemiddelde Nederlanders, die nu al bang zijn voor de vorstperiode van de volgende week want die kan veel geld kosten. Dit alternatief kan niet betekenen het negeren of weglachen van de grote maatschappelijke bedreigingen, zoals populisten het doen. En evenmin de garantie dat alles op de oude voet kan voortgaan. Oogkleppen horen niet bij de instrumenten van links. 

Tegelijkertijd ontbreekt het aan een wenkend perspectief voor gewone mensen. Het wordt tijd dat de linkse partijen leren de enorme problemen van Nederland te vertalen naar de concrete situatie bij de mensen thuis: koud huis, een volwassen kind over de vloer dat geen betaalbare woning kan vinden, gebrekkige ouders die het volgens de gemeente nog steeds zelf kunnen redden, de ene prijsverhoging na de andere. Of als je een kleurtje hebt, dan wel boven een bepaalde leeftijd bent: snoeiharde discriminatie op de arbeidsmarkt.  Daarover moet het verhaal van de linkse partijen gaan. Ongetwijfeld zullen mensen in het dagelijks leven tegen grenzen aan botsen maar die dienen dan voor iedereen te gelden en niet uitsluitend voor Nederlanders met een smallere beurs. Met de denkluiheid van het 'beprijzen' moet het afgelopen zijn.

Anders kunnen de linkse partijen het wel schudden. Voor de zoveelste keer. En als ze inspiratie nodig hebben, denk dan aan Den Uyl uit wiens toespraak over de energiecrisis van 1973  dit stukje tegenwoordig uitentreuren wordt herhaald: "Wij zullen ons blijvend moeten instellen op een levensgedrag met een zuiniger gebruik van grondstoffen en energie. Daardoor zal ons bestaan veranderen. Bepaalde uitzichten vallen daardoor weg maar ons bestaan hoeft er niet ongelukkiger op te worden."

Iedereen denkt nu dat dit zijn slotwoorden waren. In werkelijkheid sprak hij deze zinnen uit op ongeveer driekwart van zijn speech, die iets meer dan een kwartier duurde. Het verschil in benadering van de problematiek met die van alle hedendaagse politici is treffend. Daarom is het van belang dit tv-optreden in zijn geheel te bekijken. Let ook op wat hij zegt over "een nood die ons allen aan gaat" en "het salaris van de directeur". 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.