Links hoeft in Nederland niet strategisch te stemmen, gelukkig

Je bent links en je gaat naar de stembus. Moet je dan strategisch stemmen? Deze vraag houdt veel mensen bezig. Sommigen doen alsof voor links een strategische stem op GroenLinks-PvdA de enige optie is. "Want anders krijgen we een rechts kabinet."

Maar dit is onzin. Gezien het Nederlandse kiesstelsel blijft het voor links mogelijk om ideologisch te stemmen, en te stemmen op de partij die jou en jouw politiek het beste vertegenwoordigen, zonder dat je de linkse beweging daarmee ondermijnt. En zodra je beseft wat er zou gebeuren als zo'n strategische stem niet goed uitpakt, dan lijkt het mij zelfs overduidelijk dat je beter ideologisch kunt stemmen. Stem op een linkse partij die goed bij je past––of misschien zelfs nog een stukje linkser.

Ben jij een strategische stemmer?

Je stemt strategisch als je op een partij stemt die eigenlijk niet het dichtst bij jouw eigen politiek staat, maar waarvan je toch denkt dat het beter zou zijn dat die partij meer stemmen krijgt dan andere nog slechtere partijen.

In Nederland gaat zo'n strategische stem eigenlijk altijd over de coalitie. Welke partijen mogen straks een regering vormen? Misschien dat de partij waarop je eigenlijk het liefst zou willen stemmen hoogstwaarschijnlijk geen regeringspartij zou worden. En met dat in gedachte zou je kunnen besluiten te stemmen op een partij die nog wel een beetje links is én die een regeringspartij zou kunnen zijn. Het idee is, als dat lukt, dan krijg je toch nog iets van een links geluid in de regering. En dat zou een overwinning zijn, toch?

Met andere woorden, je neigt onderhand ideologisch meer naar BIJ1 of PvdD, maar juist omdat je de linkse beweging zo'n warm hart toedraagt stem je team Timmermans––ook al zet hij veel van jouw idealen op de tocht om maar een plaats aan die neoliberale en kapitalistische tafel te houden.

Als dit jouw redering is, dan ben jij dus een strategische stemmer. En dan is dit stukje voor jou bedoeld.

Denk niet alleen aan succes, maar ook aan de mislukking

Jouw strategische stem heeft een keerzijde. De strategie erachter zou namelijk best wel eens kunnen mislukken. Dat zeggen ze er natuurlijk niet bij, maar het zou heel goed kunnen dat één of meerdere van die smerig rechtse partijen groter uitpakken dan GroenLinks-PvdA. Zo staat het er in ieder geval voor in de peilingen. En dus, zo moet je toegeven, zo zou het best kunnen gaan volgende week.

Als de strategie mislukt, dan zit je echt met de gebakken peren––of watermeloenen, of regenboogvlaggen. Want als het niet lukt om die Timmermans de grootste te maken, terwijl jij en je linkse kameraden strategisch hebben gestemd, dan heb je dus zowel een smerig rechtse coalitie als een gapend gat waar een écht linkse oppositie had moeten zitten. Want iedere strategische stem op Timmermans is er eentje minder voor écht links.

Met andere woorden, hoewel het succesverhaal van de strategische stem een ietsje dragelijker toekomst belooft, is de zeer reeële mogelijkheid op mislukking van die strategie gekoppeld aan diepe ideologische ellende, en mogelijk een jarenlang moratorium op écht links.

Denk daar dus goed over na. Als je kon kiezen, zou je dan willen dat een smerig rechts kabinet kan regeren zonder stevig linkse oppositie? Of zou je met zo'n rechts kabinet liever ook een écht linkse oppositie in de kamer zien? Want met zo'n linkse oppositie zou neoliberaal, klimaatverwoestend en racistisch beleid in ieder geval op tegengas kunnen rekenen vanuit de Kamer zelf. De afgelopen rechtse kabinetsperiodes hebben daarbovenop nog eens laten zien hoe effectief écht linkse oppositiepartijen kunnen zijn in het op de agenda zetten van onderwerpen en het bereiken van maatschappelijke verandering, zelfs al hebben ze maar een klein aantal zetels.

Het staat ons vrij om ideologisch te stemmen

Kijk, in een land als het Verenigd Koninkrijk zit links in een veel lastiger pakket. Zij hebben een first-past-the-postkiesstelsel, waar de verkiezingsuitslag per kiesdistrict bepaald wordt en per kiesdistrict slechts één partij over de finish mag. Dus als je stemt in Liverpool, dan wordt er alleen gekeken welke partij in Liverpool de meeste stemmen heeft. Die partij wint Liverpool. Ieder district levert uiteindelijk dus maar één zetel: die van de winnende partij.

Dit betekent dat in het Verenigd Koninkrijk stemmen op een kleinere linkse partij, zoals bijvoorbeeld de Green Party, nauwelijks zin heeft. De rechtse Conservatieven, die nu de regering vormen, zullen bijna zeker meer stemmen trekken in jouw kiesdistrict dan de linkse maar relatief onbekende Green Party. Dus is het eigenlijk onmogelijk dat jouw kiesdistrict een zetel voor de Green Party zal opleveren (Brighton is de uitzondering). Het resultaat is dat er in het Verenigd Koninkrijk eigenlijk maar twee grote partijen overblijven: de Conservatieven, en Labour––hun variatie op de PvdA. Of de één gaat regeren, of de ander.

Dit is frustrerend voor Brits links. Want zij willen natuurlijk ook dat de partij die hen het beste vertegenwoordigd in het parlement komt en hen daar ook zal vertegenwoordigen. En die partij is niet overduidelijk Labour. Maar ze weten ook dat die zetels van de Green Party er onmogelijk gaan komen door het first-past-the-post kiesstelsel.

De frustratie onder linkse stemmers in het Verenigd Koninkrijk is de afgelopen jaren alleen maar zuurder geworden, want Keir Starmer staat inmiddels aan het roer van Labour. Starmer kun je zien als de Engelse Frans Timmermans. Onder zijn leiding probeert Labour de macht te grijpen door zo dicht mogelijk tegen de rechtse Conservatieven aan te kruipen. Om dit voor elkaar te krijgen heeft Starmer de Labour-partij moeten uitkleden van linkse idealen over klimaat, immigratie, gelijkwaardigheid en de oorlog in Gaza.

Maar terwijl Brits links hiermee echt in a pickle zit, en eigenlijk geen andere keuze heeft dan de neus dicht houden en straks toch voor Labour te stemmen, heeft links in Nederland gewoon wel die mogelijkheid ideologisch te stemmen. Want ook kleine partijen kunnen in Nederland in het parlement komen. Er is hier geen first-past-the-post kiesstelsel en in Nederland telt iedere stem evenveel. Dus de stemmen die een partij behaald in Assen, Culemborg, Alkmaar en Bunnik worden allemaal bij elkaar opgeteld. Daarom is het zelfs anno 2023 wel degelijk mogelijk om in ons land een écht links geluid in het parlement te stemmen.

Dromen van een linkse formatie

Natuurlijk, het zou mooi meegenomen zijn als Timmermans de formatie zou mogen leiden straks. Stel je voor: zou hij misschien toch zóveel zetels binnenrapen dat hij de samenwerking met de andere linkse partijen verkiest boven Omtzigt? Ik zie hier mensen volop over wensdromen. En toegeven, het is geen verkeerde fantasie. Maar zie jij het ook echt gebeuren? Ik niet. Echt niet. Niet nu GroenLinks/PvdA juist krimpt in de peilingen in plaats van groeit. Niet in Nederland anno 2023, waar zelfs huidige regeringspartijen dingen zeggen waar Janmaat van zou blozen.

En zelfs al zou Timmermans de meeste zetels binnenslepen, dan nog zouden we met een coalitie opgescheept raken die hoogstwaarschijnlijk over rechts gaat. Die weg is Timmermans zelf namelijk al hardop aan het verkennen. En zou dat dan met jouw zegen zijn?

Dus als je nu nog overweegt strategisch te stemmen, kijk dan niet alleen naar de gevolgen van zo'n strategie als die een groot succes zou blijken. Bedenk ook dat er reeële kans is dat het mis gaat. Vraag je af wat er dan gebeurt. Houd er rekening mee dat, als de strategie faalt, je met twee lege handen staat: een rechtse coalitie én geen noemenswaardig linkse oppositie. De keuze is aan jou.

Voor mezelf wordt de situatie eigenlijk alleen maar duidelijker. De verstandige stem voor links is volgens mij een stem op een écht linkse partij. Als ik jou was, dan zou ik er zelfs niet voor schuwen deze keer linkser te stemmen dan normaal. Want met het gedrocht van een kabinet dat ons waarschijnlijk te wachten staat kan de oppositie niet links genoeg zijn.