Leidinggevenden horen te weten van misdaden

Leest u met me mee: de cruciale zin in het NRC-artikel over Hoe groot is de impact van het OM-onderzoek naar witwassen? Ik citeer: “Om een strafzaak tegen een leidinggevende te kunnen voeren, moet het OM bewijzen dat die op de hoogte was van de strafbare gedragingen én bewust niets of te weinig heeft ondernomen om daar een einde aan te maken.” Ja, dat is wat OM voortdurend beweert: de leidinggevende moest op de hoogte zijn van strafbare gedragingen, pas dan kan er strafrechtelijk vervolgd worden.

Helaas, met deze redenering gaat OM de fout in. Dat is nogal gemakkelijk: de leiding was niet op de hoogte, dus hem of haar valt strafrechtelijk niets te verwijten. Wat is de fout in de redenering van OM? Waar het in de kern eigenlijk om zou moeten gaan is  - en daar valt niet aan te tornen - dat een leidinggevende op de hoogte móét zijn van strafbare feiten die zijn of haar bedrijf pleegt, zowel direct als in de keten. Onder meer om het bedrijf keurig aan de wet te houden en geen misdaden te begaan is iemand leidinggevende en wordt voor die verantwoordelijkheid riant betaalt. De leidinggevende moet vermijden dat er strafbare gedragingen gepleegd worden, en kan er niet mee wegkomen door te zeggen: ik wist er niets van.

Lees er de dissertatie van Tim Bleeker van 2021 er maar op na. Die gaat over Milieuaansprakelijkheid van leidinggevenden. Zijn dissertatie gaat over milieumisdaden: niet alleen het bedrijf moet gestraft worden voor gepleegde misdaden of wetsovertredingen, maar ook de leidinggevende. De analyse van Tim Bleeker is natuurlijk ook van toepassing op alle andere bedrijven en bedrijfstakken. Zijn conclusie is glashard: de leidinggevende kan niet wegkomen met te beweren niets geweten te hebben van een door zijn of haar bedrijf gepleegde misdaad of ernstige overtreding van de wet. Het is zijn of haar rol er juist wel van te weten, en als die verantwoordelijkheid verzaakt is dan moet OM de zaak voor de rechter brengen. Het knappe van de dissertatie van Tim Bleeker is dat hij de mythe ontkracht dat leidinggevenden risico moeten nemen en daarom het gezegde op zou gaan: waar gehakt wordt vallen spaanders, en daarom niet aansprakelijk zouden zijn.

Net als iedere andere burger is een leidinggevende strafrechtelijk verantwoordelijk voor misdaden die hij of zij had moeten voorkomen en er weet van had moeten hebben. Waarom leidinggevenden in bedrijven met fluwelen handschoenen aanpakken terwijl die clementie niet geldt voor de gewone burger? Het is daarom onbegrijpelijk dat OM zich er van afmaakt door te stellen dat een leidinggevende niet strafrechtelijk verantwoordelijk is als hij of zij niet op de hoogte was van de misdaad die zijn of haar bedrijf beging.

Ik begrijp ook wel dat OM Hamers, Zalm c.s. niet alsnog voor de rechter gaat brengen – hoewel dat wel zou moeten. Die blamage moet OM bespaard blijven, maar voor het vervolg moet gelden: niet alleen het bedrijf beboeten voor een gepleegde misdaad, maar ook de personen die daar verantwoordelijk voor zijn – de daders –, die er dus voor moeten zorgen dat ze wel degelijk op de hoogte zijn van wat er door het bedrijf wordt uitgespookt. Tim Bleeker (p. 5): “De aansprakelijkheid van de rechtspersoon is mijns inziens geen substituut voor de persoonlijke aansprakelijkheid van natuurlijke personen binnen die rechtspersoon . . . ook binnen een rechtspersoon gelden rechtsplichten voor betrokkenen, en die rechtsplichten zijn betekenisloos als aan de schending ervan geen juridische gevolgen (kunnen) worden verbonden.”

De boete die ING kreeg voor het overtreden van de wet moet ik als klant van ING uiteindelijk betalen, en gaat Hamers, die verantwoordelijke was voor de wetsovertreding, vrijuit. Dat is niet eerlijk.