Leiderschap in de polder

De vluchtelingeninstroom reduceert Nederland tot twee kampen: voor of tegen asielzoekers. Om humanitaire redenen mag dat geen discussiepunt zijn. Wat Nederland wèl mag doen is leiderschap en visie tonen. Luister naar de wrijving in de samenleving. Erken de pijnpunten in het integratiebeleid en pak door, schrijven Esseline van de Sande en Nicolien Zuijdgeest.

Waar je ook komt, de vluchtelingeninstroom is het gesprek van de dag. De gemiddelde Nederlander begrijpt het nationale beleid niet meer. De burgemeester van Woerden gaf in Nieuwsuur aan behoefte te hebben aan een centrale visie vanuit de overheid. ‘Vluchtelingenopvang is korte termijn, humanitair. Je bent niet voor of tegen, je dóet het. Komt er een verzoek voor lange termijn-opvang, dan kijk je naar draagvlak onder je bevolking.’ De vraag is dan: krimpgebied of stad, structureel of tijdelijk? En vooral: Hoe?

Ga met elkaar in gesprek. Wissel perspectieven uit, in openheid. Laat mensen hun zorgen uiten, participeren. Luister en begrijp. Stel de goede vragen. Zo haal je de angel uit een conflict, zo erken je woede en de bijbehorende verlangens, bouw je aan vertrouwen en antwoorden.

Hoe dan? Organiseer participatieve bijeenkomsten tussen burgers, overheden en vluchtelingen. Praat mèt in plaats van over. Innoveer je beleid. Gooi het ambtelijke keurslijf weg. Met faciliteermethodes trek je andere registers open die nodig zijn om met een nieuwe bril kansen te identificeren en tot vernieuwing te komen.

Normen voor migratie Werk interdisciplinair en haal alle verhaallijnen boven tafel. En voer praktische adviezen uit die verstoffen. In 2011 stelde de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) in haar rapport over migratiepolitiek vier normen. Eén: migranten leveren een bijdrage aan het nationale belang. Twee: de voorwaarden om toegang te krijgen tot verschillende instituties moet precies geformuleerd worden. Drie: migranten dienen zich te committeren aan de democratische rechtsstaat. Tot slot: de staat moet zich onthouden van het stellen van culturele eisen aan migranten.

Internationale verplichtingen en humanitaire overwegingen om mensen toe te laten werden buiten beschouwing gelaten.

Beleidsinnovatie Ons vluchtelingenopvangbeleid is ‘sober en rechtvaardig’ om vluchtelingen af te schrikken. Uit onderzoek van denktank Migrant Policy Institute naar migratiemotieven blijkt dat de keuze voor een specifiek land vooral te maken heeft met de aanwezigheid van een diaspora-gemeenschap èn aantrekkelijke sociaal-economische omstandigheden. Voor migranten is de hoofdvraag: Kan ik op de lange termijn in Europa blijven? 

In een goed bedoelde poging doen we Duitsland na, die de grondwet in het Arabisch vertaalde. Oud hoogleraar islamitisch recht Ruud Peters concludeert dat de Syrische grondwet nagenoeg identiek is aan de onze. Bovendien: wie migreert leest eerst de grondwet? Begint het niet met ontmoetingen, en het leren kennen van onze gewoonten?

De vluchtelingenstroom maakt duidelijk dat de signalen aan de onderkant van de samenleving structureel zijn genegeerd. De overheid speelt niet in op de onvrede, evenmin op beleidsvernieuwing. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid over Globalisering en Europeanisering schrijft: ‘Weinig landen zijn politiek, economisch en sociaal zozeer verweven met de wereld als Nederland. Dit betekent alert inspelen op de risico’s en kansen in een snel veranderende wereld. Vind terreinen waarop Nederland het verschil kan maken.’ Oftewel: evidence-based policy making . Wat werkt in de praktijk.

Bied vluchtelingen een korte en lange termijn handelingsperspectief. Pas regels aan, maak het haalbaar om te werken. Faciliteer integratie, maak gebruik van de ervaringsdeskundigheid van ex-vluchtelingen bijvoorbeeld als integratiecoach. Maak gebruik van Midden-Oostendeskundigen bij de herziening van beleid. 

De eerste zes maanden van 2016 is Nederland voorzitter van de Europese Unie. Grijp die kans en laat Europa kennismaken met een vernieuwend ‘participatief poldermodel’. Gebruik de migratiecrisis om holistisch naar ontwikkeling en humanitaire kwesties in transit- en oorsprongslanden te kijken. Laat het Europees beleid uitgroeien tot een bredere agenda en werk interdisciplinair. In eigen land èn daarbuiten. Nederland: toon leiderschap en visie in deze crisis.

Esseline van de Sande is sociaal psycholoog en Syrië-expert. Nicolien Zuijdgeest is facilitator of change en Arabiste. Beiden zijn werkzaam als expert bij het Grote Midden Oosten Platform