Lege winkelcentra, volle distributiecentra

#Steunjeboekhandel is een van de oproepen op sociale media om lokale boekwinkels te steunen. Een oproep die wij van harte steunen, want de middenstand heeft het zwaar. De vraag is echter of we als goedwillende klant voldoende het verschil kunnen maken. Het huidige kabinet heeft zijn blik vooral gericht op de multinationals: met arbeidswetten, fiscale voordelen voor grote bedrijven die arbeid goedkoop willen houden en soepele wetgeving voor nachtwerk waardoor er 24/7 kan worden doorgewerkt. Daar profiteren megadistributiecentra van, maar niet uw lokale boekhandel. En de prijs wordt betaald door de werkenden.

We zien het gebeuren. Waar gisteren nog een weiland was, staat morgen een grote doos. Lokale politici en zelfs het UWV kijken jubelend toe, vanwege de ‘groei van de werkgelegenheid’. Maar wie verder kijkt, ziet een typisch voorbeeld van wat Sander Heijne en Hendrik Noten ‘fantoomgroei’ noemen. In cijfers komen er dan wel banen bij, maar de kwaliteit van de banen maakt niemand gelukkig, op een handjevol grote industriëlen, aandeelhouders en uitzendbazen na. Over de nadelen op het gebied van woningmarkt en armoedebeleid zwijgen we in alle talen.

Wat er in de raamloze distributiecentra gebeurt, wordt aan ons zicht onttrokken. Misschien is dat niet voor niets, want de arbeidsomstandigheden kunnen vaak het daglicht niet verdragen. Veel medewerkers staan onder hoge druk om voor een laag loon enorme targets te halen. Zonder enig toekomstperspectief. Bedrijven als bol.com in Tilburg, en straks ook Zalando in Bleiswijk, houden medewerkers op afstand, door hen niet direct in dienst te nemen, maar door één van de 15.000 uitzendbureaus die in ons land actief zijn in te schakelen. Die hebben op hun beurt continu honderden mensen klaarstaan die zij eventueel kunnen oproepen om te werken. Zij doen het werk een paar maanden en worden dan vervangen. Dit onzekere, onderbetaalde en over-geflexibiliseerde werk is nauwelijks te combineren met een privéleven, laat staan met de zorg voor een gezin. De facto zijn het vaak arbeidsmigranten die het werk doen.

Lege winkelstraten, volle distributiecentra. Als we met het huidige beleid doorgaan, dan wordt dit ook na de coronacrisis onze werkelijkheid. Willen we dat? Winkelstraten, met hun mooie warenhuizen en onderscheidende winkeltjes, zijn de ziel van onze binnensteden. Hier komen we elkaar tegen, hier brengen we graag tijd door. We houden van shoppen, etalages kijken, een kopje koffie drinken in een gezellig café. In winkels kunnen medewerkers de klant rechtstreeks adviseren en een praatje maken. Eervol werk. En vaak langer vol te houden dan in een race tegen de klok orderpicken in een distributiecentrum.

Er zijn tal van oplossingen om de menselijke maat te behouden, en na coronatijd de balans tussen online en fysieke winkels te herstellen. Sommige oplossingen worden al genoemd in het publieke debat. Bijvoorbeeld: laat het thuisbezorgen en terugsturen niet ‘gratis’ zijn. Maak het online-reuzen als Wehkamp lastiger om mensen op de pof te laten betalen en schulden op te bouwen. En: haal de druk van het ‘binnen 24 uur thuisbezorgd’ weg.

De Tweede Kamer voerde begin deze maand een debat dat zich veelal buiten het zicht van de consument afspeelt. Spanjaarden, Roemenen, Polen, die naar ons land komen met het idee om hier fatsoenlijk werk tegen een fatsoenlijk loon te kunnen doen, vinden het bizar hoe machtig hun uitzendbazen zijn. Er is in ons land een lappendeken aan regels die het mogelijk maakt om te concurreren op loonkosten. Pensioenafdrachten achterwege te laten, sociale premies laag te houden en uitzendkrachten oneindig in de laagste loonfase te houden. Voor arbeidsmigranten geldt daarbij dat een kwart van hun loon ingehouden mag worden. Veelal voor een schamel en beschimmeld matras. Dit verdienmodel van uitzendbureaus heeft de laatste jaren zulke grote proporties aangenomen dat zelfs uitbraken van corona deze werkgevers niet kon overtuigen om mensen het recht te geven op een eigen slaapkamer.

Het is prachtig om als consument de boekhandel om de hoek te steunen. Maar laten we ons ook als burger uitspreken naar de overheid. Want zo lang onze politiek doorgaat met het faciliteren van grote industriëlen, kunnen de lokale ondernemers daar nauwelijks tegenop concurreren.

Imke van Gardingen is jurist en expert arbeidsmigratie bij de FNV Bart Plaatje is campagneleider bij de FNV Linda Vermeulen is bestuurder FNV Handel