Leenstelsel is schuldenstelsel

Direct na de blijdschap over het schrappen van de langstudeerboete volgde de kater. PvdA en VVD willen de studiefinanciering vervangen door een ‘sociaal leenstelsel’. Terecht reageerden studentenorganisaties woedend. Dit is de zoveelste stap richting een Amerikaans stelsel waarbij minder vermogenden zich de kosten van het hoger onderwijs niet kunnen permitteren.

Tijdens de formatie lieten de partijen van de aanstaande paarse coalitie alvast weten de studiefinanciering te gaan afschaffen. De basisbeurs zou komen te vervallen en in plaats daarvan moeten studenten dat bedrag gaan lenen. Media spreken over een schuld van 12.000 euro als gevolg van deze maatregelen, maar die vergeten te vermelden dat de gemiddelde schuld van een student op dit moment al 14.000 euro is. Met het afschaffen van de studiefinanciering wordt dat dus 26.000 euro en voor uitwonende studenten al snel 30.000 euro.

Spindoctors van de VVD en de PvdA noemen dit leenstelsel ‘sociaal’, omdat er tegen een lage rente geleend wordt en er pas terugbetaald hoeft te worden als de al dan niet afgestudeerde student een baan heeft. Een sterk staaltje recht praten wat krom is. Een echt sociaal stelsel is als studenten uit arme en modale gezinnen een beurs krijgen waarmee ze kunnen rondkomen, terwijl studenten uit rijke gezinnen de volle pond betalen en eventueel bijlenen. Het voorgestelde leenstelsel werkt precies andersom: studenten uit minder vermogende gezinnen zijn gedwongen om torenhoge schulden aan te gaan om te kunnen studeren.

De riedel over ‘de bakker die niet zou hoeven betalen voor de opleiding van de advocaat’ is dan ook een populistische drogreden. De basisbeurs zorgt juist dat ook de kinderen van de bakker kunnen studeren. Via de inkomstenbelasting betaalt de advocaat mee. Dat stelsel afschaffen is een stap terug naar elite-onderwijs. Volgens bestuurslid van de HBO-raad Wim Boomkamp zal het effect van de invoering zijn dat straks 15.000 studenten niet aan een studie in het hoger beroepsonderwijs zullen beginnen.

Drempel Het Centraal Plan Bureau denkt dat dit voor het gehele hoger onderwijs kan oplopen tot 35.000 studenten. Boomkamp waarschuwt voor een verdere maatschappelijke tweedeling als het emancipatoire karakter van onderwijs wordt ondermijnd: ‘Dit leenstelsel werpt juist een drempel op voor de kinderen uit gezinnen die het niet kunnen betalen.’

Bovendien is er geen enkele garantie dat de ‘sociale voorwaarden’ waaronder ze dit willen verkopen zullen standhouden. Sterker nog, het is een bekende truc waarmee onder andere de privatisering van het ziekenfonds en de verhoging van de AOW-leeftijd zijn verkocht: eerst de fundamentele verandering doorvoeren onder de belofte dat de lagere inkomens gecompenseerd worden, om een paar jaar later die compensaties weer af te bouwen. Zo gaat het met de zorg- en huurtoeslag. Zo gaat het met de zware beroepen die er toch op achteruit gaan als ze eerder willen stoppen met werken. De beloofde compensaties zijn niets waard en de aanduiding ‘sociaal’ dient enkel als smeermiddel voor verslechtering.

In werkelijkheid wordt er dus een asociaal schuldenstelsel ingevoerd, met een uitgekookt verhaal en een sluwe timing. Eerst een gehate maatregel intrekken – de langstudeerboete – om vervolgens met een veel grovere ingreep te komen die de huidige generatie niet raakt, maar wel de volgende. Zo hopen de partijen verzet te ontlopen.

Amerikaans model Maar precies de generatie die nu nog studeert zou zich moeten afvragen in wat voor een maatschappij zij, en straks hun broertjes en zusjes, hun leven zullen vervolgen. Dat is er namelijk steeds meer een die naar het Amerikaanse model hervormd wordt, of eigenlijk misvormd. Marktwerking en winstbejag dicteren het sociale leven. Studenten zijn targets voor de directie, een nummertje voor de administratie en een product voor het bedrijfsleven. En om zichzelf te kunnen verkopen moeten ze zich door schulden laten ketenen. Alsof de hele financiële crisis niet heeft plaatsgevonden.

Dat het überhaupt normaal wordt gevonden dat studenten moeten lenen om in leven te blijven is op zich al shockerend. Dat is namelijk verre van normaal. We leven in een rijk land waarbij iedereen niet alleen op papier, maar ook in het echt onderwijs zou moeten kunnen volgen. Dat recht wordt afgebroken met de leugen dat het onbetaalbaar zou zijn geworden. Het is maar hoe je het bekijkt.

Er zijn politieke keuzes gemaakt waardoor de belastingen voor multinationals en hoogste inkomens drastisch omlaag zijn gegaan. Tegelijkertijd waren er wel honderden miljarden euro’s aan steun en garanties voor de financiële sector. En vervolgens is het ‘onvermijdelijk’ dat zoiets fundamenteels als het recht op zelfontplooiing wordt wegbezuinigd. Onzin. Het zijn keuzes, geen natuurwetten.

We staan aan de vooravond van een nieuw paars kabinet dat de neoliberale lijn van de afgelopen decennia nog harder gaat doortrekken. Zonder strijd zal deze bezuinigingsoperatie door een volgende gevolgd worden, met vergaande gevolgen voor onze toekomst. Wordt die geketend aan een molensteen van schulden of wordt er een andere koers afgedwongen waarbij gemeenschappelijke welvaart wordt gebruikt voor gemeenschappelijke belangen, in plaats van winstbejag en zelfverrijking zoals nu?

Studenten in Québec hebben laten zien dat terugvechten werkt. Die hebben een verhoging van hun collegegeld afgeslagen. Niet vanwege de technische details, maar vanwege het neoliberale toekomstbeeld dat erachter zat. Mensen gaan boven winst – vecht voor je studierecht.