Laurens Buijs, homofobie, woke en de zogenoemde crisis van de academie

In NRC verscheen op 25 februari een artikel waarin de affaire Laurens Buijs wordt besproken. Hoewel in dat artikel ook critici, zowel zijn collega’s als zijn studenten, de ruimte kregen, is het stuk is mijn ogen geen voorbeeld van goede journalistiek, met name omdat er gewoon te weinig onderzoek is gedaan naar Buijs' academische achtergrond. Een aantal punten moet hier wel echt besproken worden, want dit kan zo niet verder. Ik focus in dit artikel op mijn eigen ervaringen met Buijs. Hoewel ik ook kritisch ben over zijn opvattingen over Covid en vaccinatie ga ik daar in dit stuk niet op in.

Laurens Buijs heeft in 2008-2009 voor zijn masterscriptie onderzoek gedaan naar anti-homogeweld. Dat was interessant - het resultaat was een boekje, geschreven samen met Jan Willem Duyvendak en Gert Hekma, waarin het belangrijkste argument is dat anti-homogeweld niet kan worden begrepen als simpelweg een effect van culturele en religieuze diversiteit. Het argument dat hij toen maakte was juist dat andere factoren, zoals straatcultuur en sociaaleconomische achtergrond van daders een meer belangrijke rol speelden. Dat "de Islam" een fundamentele rol speelde in de oververtegenwoordiging van Marokkaanse jongens in de cijfers wees hij toen nog van de hand. Nu zegt hij het tegenovergestelde.

Samen met mij en andere wetenschappers heeft hij in de jaren 2010 - 2012 die ideeën verder ontwikkeld. Met hem heb ik een aantal artikelen geschreven waarin we onze kritiek op culturalistische en racistische verklaringen van anti-homogeweld en homofobie verder uitwerkten. In 2011 was Buijs onderdeel van het team dat een grote, internationale UvA-conferentie organiseerde over seksueel nationalisme. Zijn enige peer-reviewed internationale publicatie, in het tijdschrift Sexualities, ook weer geschreven met Duyvendak en Hekma, gaat verder op die lijn. Dat is een prima, afgewogen stuk, waar Buijs ingaat op het debat over seksueel nationalisme en de culturalisering van burgerschap etc. Nu zegt hij het tegenovergestelde. Hij blijkt nu terug te zijn gekomen op zijn opvattingen - drie jaar geleden kondigde hij aan dat hij onderzoek ging doen naar de rol van de Islam in anti-homogeweld.

Het probleem is dat het onduidelijk blijft of Buijs daadwerkelijk onderzoek doet naar de rol van de Islam in anti-homogeweld - hij beweert wel steeds dat hij dat doet en dat er allerlei baanbrekende publicaties aankomen. Maar we krijgen niks te lezen. Buijs is geen religie-wetenschapper, dus de vraag is of hij geschikt is voor dit soort onderzoek. Daarbij komt dat er sinds juni 2020, toen hij beweerde dat “de Islam vrijwel zeker een rol speelt” in anti-homogeweld, hij nog geen enkel argument voor die stelling heeft aangeleverd. Dat hij de afgelopen jaren plotseling de Islam als religie aanwijst als oorzaak van anti-homogeweld staat in scherp contrast met zijn eerdere opvattingen. Dat mag natuurlijk - maar als wetenschapper moet je je dan wel serieus en kritisch verhouden tot je eerdere werk. Dat gebeurt niet - en dat is vanuit wetenschappelijk oogpunt problematisch. Ondertussen heeft hij die notie - die bijdraagt aan een toch al niet al te prettig sociaal-politiek klimaat vis-a-vis Nederlandse moslims - wel succesvol de publieke sfeer ingebracht.

Dan over zijn opvattingen over “non-binair”. Toen in 2021 Raven van Dorst "uit de kast" kwam als non-binair schreef Buijs op Facebook dat hij trots op hun was. Hij vroeg zich af, ik parafraseer hier, want ik ben al lang geleden geblokt: "Hoe moeilijk zal het voor de Nederlandse samenleving zijn om deze geweldige verandering te accepteren." Een jaar later begon hij langzamerhand een volstrekt ander standpunt in te nemen - een standpunt dat vooral wetenschappelijk zeer problematisch is. Op basis van een zeer selectieve lezing van het wetenschappelijk werk over non-binaire gevoelens en identiteiten betoogt hij dat deze altijd, in alle gevallen, "bullshit" zijn. Hij beledigt mensen ook persoonlijk en wordt door studenten en collega’s op dit punt als agressief en bedreigend ervaren.

Iedereen die zich heeft verdiept in de kwestie van gender - en vooral de historische transformatie van genderidentiteit - weet dat zijn opvattingen onzinnig zijn. Gender is een sociale en historische constructie - dat is geen “mening” zoals enkele verdedigers van Buijs betogen - maar de realiteit. Dat is ook uitstekend wetenschappelijk onderbouwd. De reden dat mensen in de wetenschappelijke wereld hem op dit vlak niet serieus nemen is niet omdat hij "gecanceld" wordt, maar omdat hij een vals en onwetenschappelijk perspectief presenteert - om vervolgens de mensen die het met hem niet eens zijn weg te zetten als extremisten.

Het spijt me om dit te moeten zeggen - ik ken Laurens al lang, ik heb hem ooit als een goede kennis beschouwd en we waren kamergenoten op de UvA. Ik realiseerde me pas hoe slecht het met zijn intellectuele ontwikkeling ging toen hij mij opeens een "systeemknecht" noemde: "altijd al geweest, maar in een rood jasje". Ik denk dat het heel belangrijk is om goed zicht te krijgen op zijn emotionele en intellectuele ontwikkeling - zie ook een van zijn laatste tweets over Koopmans, die nog net geen oproep tot geweld is. Pas op, zou ik willen zeggen tegen mensen op de UvA.

Paul Mepschen is universitair docent antropologie op University College Utrecht.