Laten we het eens over illegaal dierenactivisme hebben

Deze week was op de televisie veel aandacht voor dierenrechtenactivisme. In zowel het programma Brandpunt als Danny Demonstreert trachtte men inzicht te geven in de drijfveren van dierenrechtenactivisten. In beide programma’s zochten de activisten het randje van de wet op – en gingen daar soms ook overheen. Zo betrad men illegaal erven om beeldmateriaal te kunnen maken en werden verscheidene dieren ontvreemd om hen een beter leven (of überhaupt een leven) te kunnen bieden. In alle gevallen geschiedde dat zonder geweld of vandalisme.

Vooropgesteld dat zulke illegale praktijken afgewezen moeten worden, is het interessant in te zoomen op een punt dat activist Robert Molenaar tot twee keer toe tevergeefs probeerde aan te snijden. Gesteld voor de vraag of met deze acties de wet niet werd overtreden, reageerde Molenaar steevast met “Deze actie is legitiem”. Presentator Danny Ghosen liet deze opmerking beide keren zo goed als onbevraagd voorbijgaan.

In het eerste jaar van de studie rechtsgeleerdheid leren studenten het verschil tussen legaliteit en legitimiteit. Waar legaliteit de overeenstemming met de feitelijke wet betreft, doelt legitimiteit op morele aanvaardbaarheid. Idealiter overlappen de twee elkaar, maar met verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog moet voor rechtenstudenten in één klap duidelijk worden dat dat helaas niet altijd het geval is. Extreem rechtgeaarde individuen die de nationaalsocialistische wetgeving strikt opvolgden werden niet alleen moreel verguisd, maar soms zelfs nadien alsnog door het recht gecorrigeerd. Het kritiekloos aanvaarden van het bestaande recht is aldus een riskante en niet aan te bevelen houding.

Door te stellen dat zijn illegale acties wèl legitiem waren, leek Molenaar aldus te twijfelen aan de morele verdedigbaarheid van de door hem overtreden wetten.

Nu betekent het hebben van een kritische houding tegenover de wet natuurlijk niet meteen dat die wet ook overtreden mag worden. Het zomaar aan de laars lappen van wetten is om allerlei redenen afkeurenswaardig. Het zou, zoals rechtsfilosoof John Austin reeds waarschuwde, tot chaos en anarchie leiden. Nog belangrijker echter is dat wetsovertredingen een affront zijn voor de democratie. Door de democratisch tot stand gekomen wet principieel te verwerpen in de hoop sociale verandering teweeg te brengen, meet de activist zich meer macht toe dan hem op democratische gronden toekomt. Dit laatste argument tegen wetsovertreding lijkt echter slechts stand te houden wanneer die wet in de eerste plaats op democratische wijze tot stand is gekomen. De vroegere burgerlijke ongehoorzaamheid van bijvoorbeeld de Suffragettes , is in zekere mate te rechtvaardigen op grond van het feit dat de wet die zij overtraden tot stand kwam zonder hen ook maar enigszins te consulteren.

Nu is een interessante en potentieel riskante vraag of op soortgelijke wijze aan het democratisch gehalte van de huidige wetten getwijfeld kan worden, op grond van het feit dat de belangen van dieren bij de totstandkoming van die wetten geen enkele rol hebben gespeeld. Met andere woorden: dieren moeten de gevolgen (niet zelden hun eigen dood) van de bestaande wetten dragen, zonder dat hen in ruil daarvoor enige democratische consideratie toekomt. Hoewel een actieve democratische inbreng van dieren uiteraard geenszins verwacht kan worden, zou het mogelijk moeten zijn de belangen van dieren op zijn minst als zelfstandige waarde mee te wegen in het democratisch wetgevingsproces.

Mogelijk doelde Robert Molenaar hierop toen hij, gevraagd naar de legaliteit van zijn acties, meteen doorstootte naar de volgens hem veel dringendere legitimiteitsvraag. Het is jammer dat die legitimiteitsvraag niet verder uitgediept werd. Een journalist die werkelijk tot de kern van grensoverschrijdend dierenactivisme had willen doordringen, had op de legitimiteit-opmerking van Molenaar moeten ingaan. Bovendien kan een goed maatschappelijk debat over de legitimiteit van onze wetten op zijn tijd sowieso geen kwaad in een open samenleving. Het zou zo maar eens tot een volgende stap in de beschaving kunnen leiden.