Laten we de geschiedenis zich echt herhalen of is er nog hoop?

Het internationaal geroemd toneelstuk ARITS is geïnspireerd op het gedicht  A dream deferred  geschreven door de Afro-Amerikaanse Langston Hughes, die tevens homoseksueel was. Hij kon niet weten hoe actueel zijn schrijfsels over gelijkwaardigheid zo’n tachtig jaar later nog steeds zouden zijn. In zijn gedicht vraagt Hughes zich af wat er gebeurt met een uitgestelde droom. Droogt die op als een rozijn in de zon?

Civil Rights Op 2 juli 1964 tekende de Amerikaanse president Lyndon Johnson de Civil Rights Act. Daarmee verankerde hij in het wetboek de gelijkwaardigheid van zwarten en vrouwen die tot dan toe, blijkbaar, niet vanzelfsprekend was. Mijn Amerikaans-Afrikaanse (let op: niet Afro-Amerikaanse) ouders hebben dus nog meegemaakt dat het in principe toegestaan werd om je vanwege je huidskleur buiten te sluiten en te discrimineren. De grote vraag is: is er nu daadwerkelijk iets veranderd of is het – zoals ze zeggen – same shit different toilet?

A Raisin in the Sun is gecreëerd in de zogenaamde post-raciale tijd, waarin zwarten en andere etnische minderheden trachtten de ladder der sociale mobiliteit te beklimmen. Pakweg een halve eeuw later is de top nog steeds niet in zicht en is die ladder veranderd in een wankele trapeze.

De ketenen rondom de polsen en enkels van de tot slaaf gemaakten hebben plaats gemaakt voor het juk van sociale onderdrukking en buitensluiting. Van de katoenvelden dient niet meer geplukt te worden maar van de vruchten zeker ook niet. Is vrijheid wel echte vrijheid wanneer de fysieke wetten die schaamteloos discrimineerden plaatsmaken voor wetten en gebruiken die hetzelfde doen enkel met een omslag?

Vrijheid Wanneer je bijvoorbeeld voor geweldloze drugsvergrijpen – die vaker voorkomen onder lage sociale klassen en etnische minderheden – levenslang opgesloten kunt worden? Je kan in de Verenigde Staten in principe voor het dealen in wiet langer vastzitten dan voor het verkrachten van een bewusteloze vrouw. En is vrijheid wel vrijheid wanneer een lichte verkeersovertreding bruine en zwarte mannen en vrouwen hun leven kan kosten? Of wanneer je als democratisch verkozen president aan je land moet bewijzen dat je het recht hebt om te regeren omdat je toch echt in het land geboren bent. Wanneer je neergeschoten kan worden vanwege het houden van wie je houdt, wanneer je geschuwd wordt omdat je niet in een hokje past. Wanneer je de regering moet smeken om het drinkwater op het land dat oorspronkelijk van jou is niet te vervuilen. Wat zijn die fysieke wetten waard als ze geen invloed hebben op het dagelijks leven van zij die niet tot de norm zouden behoren?

Het slaat niet enkel op de Verenigde Staten maar de trend van extreem-rechtse denkbeelden en fanatici is overgewaaid of wellicht begonnen in Europa. Niet alleen Donald Trump maar ook Victor Órban, Nigel Farage, Fauke Petry en Geert Wilders draaien in een vicieuze cirkel, om elkaar allemaal van rechts in te halen.

Buitensluiting lijkt salonfähig te zijn. Als je als een feit presenteert dat jouw cultuur superieur tegenover een ander staat – of mensen die onderdeel uitmaakten (en maken) van het Nederlands koninkrijk probeert buiten te sluiten als ze niet rendabel zijn, of wanneer je mensen probeert buiten te houden nadat je al hun buit hebt binnengehaald – dan heb je erg weinig van de geschiedenis geleerd en de catastrofale gebeurtenissen die volgen uit deze handelingen.

Keerpunt Het is niet echt om vrolijk van te worden. Dat is de realiteit niet vaak maar moeten we ons er daarom maar bij neerleggen? Zoals de achttiende-eeuwse Nederlandse feminist Belle van Zuylen zei: ik heb geen talent voor ondergeschiktheid. Ik geloof wél in relativeren. Want ondanks het doemscenario dat ik zelf schets, zie ik de premisse van een revolutie, de omlijningen van een nieuwe wereld die langzaamaan vorm begint te krijgen.

Ik zie het in de grote dingen: van de grassroot-beweging van Black Lives Matter, opgericht door zwarte queer vrouwen die van Twitter-activisme naar een globale opstand gingen. En die dit jaar de Glamour ‘Women of the Year’ zijn. Ik zie het in de solidariteit met Standing Rock en de slachtoffers van de haatmisdaad in Orlando. Maar ook in de opgeruimd- staat-netjes houding die we bijna kunnen aannemen in Nederland wanneer het op het aanpassen van het uiterlijk van Zwarte Piet aankomt.

Ik weet nog dat ik als tiener debatten hield over waarom Zwarte Piet racistisch is. Of hoe vijftig jaar geleden zwarte Nederlanders al om verandering vroegen. En hoe groot is het verschil tussen de eerste keer dat Quinsy Gario bij Pauw aan tafel aanschoof en vorige week toen Halbe Zijlstra door iedereen – inclusief zichzelf – uitgelachen werd vanwege de weigering van verandering. Ik zie de revolutie in het wereldwijde ontzag wanneer een Solange, Beyoncé of Frank Ocean op muzikale en artistieke wijze hun zwarte ervaring belichten en bejubelen.

Het is niet dat we ‘er’ zijn. Ik heb de eerste helft van deze column besteed aan hoeveel er nog valt te winnen. De huidige Amerikaanse verkiezingen zijn een schertsvertoning. De kritieken op zowel Obama als Clinton zijn vaak terecht maar laten we niet vergeten dat verandering van politieke systemen geleidelijk en systematisch gaat. Een systeem dat over honderden jaren consciëntieus opgebouwd en tot in de haarvaten van de samenleving gezeteld is, dient steen voor steen, pluk voor pluk uitgeroeid te worden. En we zullen nog wel eens zien wie de langste adem heeft. Degenen die in de droom van de geciviliseerde samenleving leven – zoals Ta-Nehesi Coates zegt – of degenen wiens droom het is om die illusie open te breken.

We zijn er nog lang niet maar wat er om ons hen gebeurt stemt hoopvol. De heerschappij van de stampende, krijsende, cis gender, witte heteroseksuele man is ten einde. Wat we nu zien zijn de laatste spartelingen en stuiptrekkingen. The gig is up en ze weten het.

De micro revoluties die tot een overwinning leiden zijn er. Je moet ze alleen willen herkennen en samen vormen ze een kei die als een sloopkogel waar Miley Cyrus niet eens van kan dromen een niet te repareren gat slaan.

Wat gebeurt er inderdaad met een rozijn in de zon? Ik denk dat die oneindig blijft bestaan. Je moet hem alleen goed weten te conserveren en overdragen totdat de tijd rijp is om te oogsten.