Langetermijnvisie? Me reet!

Wat het demissionaire kabinet ook uitricht rond de coronaproblematiek, het krijgt altijd de zegen van het parlement. Natuurlijk, de oppositie gaat na elke persconferentie flink tekeer maar moties van wantrouwen maken geen kans. Te weinig Kamerleden hebben er belang premier bij Rutte of minister De Jonge echt voor het blok te zetten. Een en ander wordt de laatste weken begeleid door een nieuwe mantra. Corona blijft bij ons. Dus wordt van de regering een langetermijnvisie verwacht. Wat dat ook moge zijn.

Dit alles heeft te maken met een naar kantje van onze volksaard. We kunnen in dit land niet goed met onverwachte ontwikkelingen omgaan. Wij zijn een zeer oververzekerd volk. We koesteren een heilig geloof in de planbaarheid der dingen. Daarom hebben de instanties bij ons van die grote beleidsafdelingen en geeft het zoveel status als het woord ‘beleid’ in je functieomschrijving voorkomt. Dan word je immers betrokken bij het beleid op de korte, de middellange en zelfs de lange termijn. Er hoort ook een interessante salarisschaal bij. Vaak verdien je meer dan de professionals in het veld.

In de praktijk komt het erop neer dat jij met je collega’s nota’s en vergaderstukken produceert. Daarin leggen jullie de tent waar jullie voor werken – van stichtinkie tot Ministerie van Algemene Zaken – vast op een specifieke én langdurige aanpak van een of andere problematiek. Alles wat er mag gebeuren, moet uitlegbaar zijn in de taal van de nota. Anders houden de chefs de professionals tegen. Je kunt het ook anders formuleren: eerst voorspellen de beleidsmakers de toekomst. Daarna poogt men de gewenste toekomst voor elkaar te krijgen. Dit gaat door tot de wal het schip keert. Steeds opnieuw.

Ik heb lange tijd zijdelings met ontwikkelingshulp te maken gehad. Het was altijd boeiend te zien hoe goedwillend Nederland die beleidsverslaving in Afrikaanse landen propageerde. De lokale autoriteiten produceerden al dan niet met steun van deskundigen uit ons land de gewenste beleidsvisies. Anders kwam er geen cent hun kant op. Natuurlijk begreep iedereen dat het onzin was. Onzekerheid kenmerkt de situatie in de meeste Afrikaanse landen. Er heerst een groot gebrek aan stabiliteit. De samenlevingen daar worden met de ene game changer na de andere geconfronteerd, zoals misoogsten, veranderingen van regime, geldontwaarding, heftige schommelingen in de prijzen van grondstoffen, het optreden van een nieuwe actor zoals China, epidemieën (aids, ebola!) of het IMF dat ineens een omslag naar radicale marktwerking oplegt. Al wordt bij die instantie – de hemel zij dank – de soep tegenwoordig niet meer zo heet wordt gegeten als zij wordt opgediend. De omstandigheden en de basisvoorwaarden kunnen zo snel wisselen dat het hele beleid van de ene op de andere dag irrelevant is. In vaktermen: de situatie is te volatiel. Wat je onder zulke omstandigheden nodig hebt, is improvisatievermogen. Fuck het beleid. Zie de werkelijkheid van de dag onder ogen en doe wat het meest effectief lijkt. Ga nooit verstijfd zitten kijken, als een konijn in het licht van een schijnwerper.

De pandemie heeft de arrogante Westerse maatschappijen midscheeps geraakt. Ineens is de onvoorspelbaarheid, voor de meeste mensen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika gesneden koek, ook deel van óns leven geworden. Iedere keer als wij denken de boel een beetje in de hand te hebben, zorgt het virus voor een nieuwe typhusverrassing. De omikron-variant is voor het moment de meest actuele.

Als het klopt dat deze veel en veel besmettelijker is dan delta en op zijn minst even ziekmakend, dan is het zo´n game changer. Ook trouwens als de mensen van jong tot oud er alleen maar een snotneus van krijgen maar daar ziet het voorlopig niet naar uit. Voor beide situaties is de Nederlandse aanpak ongeschikt. Zij is gebaseerd op uitgangspunten die niet langer gelden. De beleidsmakers worden voor gek gezet: de echte toekomst is de hunne niet.

Dat is nu al een paar keer gebeurd maar niemand schijnt er lessen uit te trekken. Als we niet geremd werden door beleid en procedures, waren we nu al lang aan het boosteren. En geen mens weet of je daar omikron werkelijk mee tegen houdt. Dat zal wel blijken en wie weet moeten we weer wat anders verzinnen. Als er een soort uitweg is. Hebben ze in Afrika, Latijns-Amerika en Azië ook veel ervaring mee: dat je machteloos staat omdat de middelen ontbreken. Dat je hoogstens kunt bidden om uitredding.

Langetermijnperspectief? Mijn reet! Wie we nodig hebben, zijn briljante improvisatoren. Geen fantasten maar vaklui die weten waar ze het over hebben.

Naschrift : de nieuwe Diederik Gommers, Iwan van der Horst, is geen familie van mij.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.