Lachen met een kater

Zondag had ik een kater, na een erg gezellig diner met vrienden de avond ervoor. Ik had spijt noch hoofdpijn maar voelde me gewoon compleet futloos. Terwijl ik uitgeblust op de bank lag drong het besef door dat kater een misleidend woord is. In de zin dat het verhult wat er eigenlijk aan de hand is: je hebt je lichaam ziek gemaakt, of erger nog vergiftigd. Dat wil je niet zo zien of benoemen omdat het aanrichten van de verwoesting met zoveel plezier gepaard gaat.

Die avond sleepte ik mezelf naar de bioscoop en zag een film die min of meer een gelijk proces laat zien: we consumeren onszelf naar de klote, zonder het zo te willen benoemen. Dat klinkt bitter maar het was een comedy dus je kon er om lachen. Humor is de beste pijnstiller voor eigen dom gedrag.

Effacer l’historique (Geschiedenis wissen) schetst een even wrede als grappige wereld waarin mensen het afleggen tegen de alom aanwezige technologie, die ze zelf omarmen. Er is de laatste tijd terecht veel belangstelling voor Idiocracy , een Amerikaanse science fiction comedy uit 2006 die laat zien hoe de wereld aan domheid ten onder gaat. Effacer l’historique schetst een soortgelijk beeld maar is veel realistischer. Het is bovendien geen toekomstbeeld maar gaat over de huidige werkelijkheid, die we maar niet onder ogen willen zien of benoemen.

Je ziet de verhalen van drie mensen uit een keurige buitenwijk die worstelen met het bestaan en verstrikt raken in de digitale wereld. De een wordt gechanteerd met een sekstape, de ander kampt als Uber-achtige chauffeur met negatieve recensies en een derde tracht zijn tienerdochter te helpen die slachtoffer is van cyberpesten.

Het knappe van de film is dat de situaties absurd zijn maar tegelijkertijd zo heel herkenbaar. Iedereen die wel eens geprobeerd heeft iets te verkopen op Marktplaats zal zich kunnen vinden in de wanhoop van Marie Dehoux (Blanche Gardin). Bij gebrek aan inkomen tracht ze te overleven door steeds weer iets van haar huisraad te koop aan te bieden. Dat blijkt niet zo eenvoudig als gezegd wordt en dat geldt ook voor de rest. Haar leven is een puinhoop, ze is verlaten door haar man en heeft nooit geleerd zelfstandig te zijn. Ze probeert werk te vinden bij een uitzendbureau. Die hebben wel wat. Voor twee uur per week.

Effacer l’historique laat een wereld zien waarin alles geflexibiliseerd en geautomatiseerd is. Handig voor als alles goed gaat maar al snel een ramp als er iets mis loopt. En dergelijk ongeluk is dichterbij dan het lijkt. Voortdurend. Je ziet het alleen niet omdat het altijd goed lijkt te gaan.

Ik herinner me dat ik een keer s avonds laat op een vliegveld landde en een koffer zoekgeraakt bleek. Ik kon het aanvankelijk niet geloven en staarde naar de lege rolband, tot die ophield met draaien. Er kwam niets meer tevoorschijn uit het zwarte gat in de muur. Ik keek om me heen voor hulp en ineens werd duidelijk dat het hele vliegveld met z’n rollende paden, automatische bagageafhandeling en digitale informatieschermen eigenlijk helemaal verlaten was. Althans dat er niemand was die kon helpen. Balies waren gesloten. Er hingen bordjes met telefoonnummers die door niemand werden opgenomen. De enige mens was te vinden door het rubberen gordijn van de loopband op te tillen en er onder door te gluren. Daar was een Afrikaanse arbeidsmigrant eenzaam aan het werk. Nee, hij wist ook niet wat nu te doen. Machteloosheid overviel me.

De film draait om dergelijke machteloosheid. Op simpele vragen blijkt geen antwoord meer te vinden als ze niet passen in het script waar de samenleving op draait. Grote, veelal anonieme bedrijven hebben ons in hun greep en de personages raken verder in hun web verstrikt bij iedere poging te ontsnappen. Zoals je dat kent uit de verhalen van mensen met schulden. Het is deze onmacht die in Frankrijk leidde tot de opkomst van de Gele Hesjes, die in de film dan ook nog even gememoreerd worden. Wie er makkelijk vanaf wil zijn doet die beweging af als extreemrechts maar dan ontken je het probleem. Er gaat iets mis in de samenleving waar alles draait om gemak. Het ontstane leed onderdrukken we met zaken als bingewatchen. Zolang je naar je scherm kijkt kun je de omgeving negeren.

Als comedy is de film niet enorm geslaagd, al valt er wel wat te lachen en zag ik een paar scenes die te hilarisch zijn om te beschrijven. Er zitten ook verrassende cameos in, van bijvoorbeeld Michel Houellebecq. Maar de serieuze ondertoon van de film is wat hem zo sterk maakt. Net zoals we de planeet kapot maken met industrialisatie, zo verwoesten we ons persoonlijk leven met alle gemak door de digitalisering. Dat klinkt als cultuurpessimisme. Critici constateren dat de makers geen oplossing weten en alleen teruggrijpen naar vroeger. Is dat dan wat je wil hè? Terug naar papier?

Die reactie doet denken aan de manier waarop iedere waarschuwing voor de klimaatcrisis de afgelopen decennia van tafel werd geveegd. Je vliegt toch zelf ook? Je hebt toch een auto? Wil je dan weer terug naar paard en wagen? Zo werd de voedingsbodem voor serieuze alternatieven arm gehouden. Nu zitten we met de gebakken peren. De maatregelen om het klimaat te redden zullen diep gaan ingrijpen in het bestaan. Of we moeten de wereld ten onder laten gaan.

Met internet lijkt het niet anders te gaan. Wat een geweldig systeem was voor kennis en vrijheid is in handen gevallen van geldmakers en machthebbers die er op uit zijn je dom en gewillig te houden. Daar hebben ze mooie woorden als personalisatie voor. We weten het allemaal maar kunnen het moeilijk onder ogen zien. Want het digitale leventje heeft toch zoveel lekkere voordelen. Het lijkt wel drank.

Hier een overzicht waar je de film kunt bekijken.