Laat me even uitpraten…

Met Internationale Vrouwendag hebben we de donkerste dossiers over vrouwen altijd weer even helder op het netvlies, evenals hun uitzonderlijke successen die we graag vieren. Voor de verandering wil ik het niet over dwang hebben. Niet over de zoveelste, publieke zaak op het gebied van grensoverschrijdend gedrag. Ik wil het hebben over het ‘gewone’, werkende leven en hoezeer van de vrouw verwacht wordt dat ze haar mond houdt. Zozeer, dat de gemiddelde vrouw in Nederland zich nog verontschuldigt voor de keuzes die ze maakt en er zelfs toestemming voor vraagt. Bovendien, is het opgevallen hoe vaak vrouwen in de rede worden gevallen?

We hoeven met Internationale Vrouwendag niet zo ver over de grens te kijken, of de zwaarste thema’s van dwang jegens vrouwen erbij te halen, om stil te kunnen staan bij de eeuwenlange, scheefgroei groei tussen de positie van de man en de vrouw. We hoeven niet de meest exceptionele successen van vrouwen te vieren, omdat die niet vanzelfsprekend zijn. Nee, Vrouwendag gaat net zo goed over de meest simpele, dagelijkse akkefietjes op het werk en de zakelijke relaties die we moeten onderhouden.

Nog altijd gaat er namelijk een hoop mis in hoe we zaken doen, of hoe we elkaar behandelen in het werkende leven. In dat kader zijn de intenties en attitudes – om niet te spreken van concrete gedragsuitingen – van een hoop mensen jegens vrouwen nog altijd zeer betreurenswaardig. Het seksisme waarmee we vrouwen tegemoet treden, blijft uiterst hardnekkig.

Vijf keer per tien minuten onderbroken

Zo moeten vrouwen een schrijnend aantal seksistische opmerkingen slikken – per dag. Gemiddeld gaat het om drie uitspraken die niet door de beugel kunnen in een gemiddelde werkdag van acht uur (!). Ook moeten vrouwen standaard anticiperen op de besluiten die voor hen worden genomen, zonder dat ze daar op adequate wijze voldoende invloed op hebben. Denk aan besluiten over ongelijke salariëring en de rolverdeling binnen het team.

Daarbij moeten ze strategisch minstens vijf stappen vooruit kunnen denken, omdat het gras tijdens gesprekken steeds weer voor hun voeten wordt weggemaaid. Omdat mensen zich nog altijd door hun woorden bedreigd kunnen voelen, moeten ze besluiten of ze zich dit keer dommer moeten voordoen dan ze zijn, of juist het achterste van hun tong moeten laten zien. Ze kunnen namelijk tot wel vijf keer per tien minuten (!) een onderbreking verwachten wanneer ze aan het woord zijn. Ik herhaal: vijf keer per tien minuten. Kortom, vrouwen moeten in staat zijn om razendsnel te schakelen.

Hoe langer ze dit doen, des te beter ze er in worden. Ze moeten dus de juiste optie uit hun ‘intellectuele lade’ eruit halen – een gebalanceerde keuze tussen IQ en EQ. Vervolgens moeten ze die inhoud indien nodig weer inwisselen voor een andere optie, of weer een andere optie, of weer een andere optie…om met het gewirwar van hun keuzes de beurt te houden. Dit alles terwijl ze de desbetreffende relaties blijven onderhouden en het liefst versterken.

Vrouwen die zichzelf hierin getraind hebben, pakken de beurt soms ook weer terug door een stokpaardje te gebruiken. Voorbeelden hiervan zijn: laat me mijn punt afmaken. Laat me even uitpraten. Nee. Ho, wacht even. Ik ben nog niet klaar. Dat zeg ik. Dat is precies wat ik zojuist gezegd heb. Dit is niet grappig. Ik onderbreek je even, want… Wat je nu zegt, kan gewoon niet. Hier voel ik me ongemakkelijk bij. Enzovoorts.

Plek innemen

Onderbroken worden, doet iets met de psyche van de mens; met iemands eigenwaarde, zelfrespect en zelfvertrouwen. Met andere woorden, met iemands plek in de wereld. Het is dan ook niet toevallig dat vrouwen moeite hebben met keuzes maken. Oftewel, met hun plek innemen.

Keuzes die vrouwen allereerst eeuwenlang nooit mochten maken. En keuzes die ze ten tweede nog altijd zodanig moeten onderbouwen, dat vrouwen zich verplicht voelen om niet aan zichzelf te twijfelen en om alles uit te leggen. Om zich voor hun keuzes te verontschuldigen. Boven alles, dat ze zich genoodzaakt voelen om toestemming voor hun keuzes te vragen.

Vrouwen die dit alles doorzien, die weigeren om uitleg te geven wanneer dat helemaal niet nodig is en die deze verjaarde en irrelevante praktijken bekritiseren, zetten we maar al te graag weg als ‘zeikwijven’. Met Internationale Vrouwendag wil ik hun stem graag vieren.

Want zo lastig zijn ze over het algemeen helemaal niet, eerder rechtvaardig. Hun lef doet bovendien niks af aan de eigenwaarde, het zelfrespect en zelfvertrouwen van de volgroeide man. De man die deze pijlers alleen in zichzelf kan vinden in relatie tot hoe hij zich van bovenaf verhoudt tot de vrouw die zogenaamd onder hem zou staan, is in veel gevallen nog een triest geval van onderdrukking van menselijke waardigheid van zichzelf en van anderen.

Alleen hebben we nog altijd niet genoeg ‘vrouwelijke dwarsliggers’ die zich durven uit te spreken. Zelfs in tijden van de nieuwe wet bescherming klokkenluiders en een evoluerende uitspreekcultuur niet. Zelfs in tijden van zoveel publieke schandalen rondom grensoverschrijdend gedrag niet. En van zeeën aan beloftes onder de noemer van cultuur- en mentaliteitsveranderingen.

Beloftes die vaak helemaal niet kunnen worden waargemaakt, omdat er voor de inschatting en sturing van intenties, attitudes en het gedrag van mensen nou eenmaal geen heilige graal bestaat. Als dat zo was, zou niemand meer voor de ander ongrijpbaar blijven.

Om te weten waarom we nog niet genoeg vrouwen hebben die zich uitspreken, kunnen we naar een reeks patronen kijken. Want als we die kennen, weten we waar de valkuilen liggen. Dit gaan we doen, zonder hier verder de oplossingen te bespreken.

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat…

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat ze denken dat het hun zaak niet is om dat te doen. Ze hebben het gevoel dat dat niet van hen gevraagd wordt. Dat het niet bij hun takenpakket of senioriteit hoort. Dit terwijl zorg uiten en zich over iets uitspreken, ieders verantwoordelijkheid is.

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat ze denken dat iets hoort, waaronder onethische praktijken. Zelfs als iets lijnrecht tegen hun normen en waarden in gaat. Met andere woorden, tegen hun eigen moreel kompas en blauwdruk in. Beleid, waaronder gedragscodes, kan tot iets robuustere besluitvormingskaders leiden, zodat duidelijker wordt wat wel en niet hoort. Maar nog altijd is dat beperkt.

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat ze denken dat er toch niets gaat veranderen. Ze hebben dus geen vertrouwen in de mensen die zaken moeten oplossen, of in de oplossingen. Dit komt vooral omdat ze maar al te vaak niks meer gehoord hebben als ze wel iets gemeld hebben. Ze werden niet serieus genomen, dus waarom zouden ze het nu weer proberen? De welbekende doofpot en wegkijkcultuur…

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat ze denken dat het allemaal wel meevalt met de ernst van een probleem. Vaak is het totaal niet duidelijk wat in welk stadium gemeld kan worden. Uitspreken, ook wel de speak-up-mentaliteit wordt niet aangemoedigd, omdat bedrijven bang zijn voor verlies, – financieel, reputatie, talent, innovatie en meer.

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat ze represailles vrezen, bijvoorbeeld in de vorm van vijandigheid jegens hen. Opkomen voor rechtvaardigheid gaat dikwijls gepaard met grote opofferingen. Goed door de tijd heen monitoren hoe het met hen gaat als ze zich wel hebben uitgesproken, is slechts het begin van de oplossing. De praktijk wijst echter uit dat dit slecht wordt opgepakt.

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat ze in de veronderstelling zijn dat de leiders al op de hoogte zijn. Dit terwijl zaken bij de top regelmatig niet zichtbaar of bekend zijn en de leiders vaak hele andere, persoonlijke belangen hebben. Soms is de top zelf onderdeel van het probleem.

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat ze bang zijn dat hun loyaliteit in twijfel wordt getrokken en dat ze dus niet passen bij de zogenaamde cultuur van een bedrijf. Vaak zijn vrouwen nog eens extra op hun hoede, omdat anoniem melden systematisch niet is geregeld, onder andere door technologische mogelijkheden. Functionaliteiten die ervoor zouden moeten zorgen dat een leider niet kan achterhalen wie zich nou heeft uitgesproken. Als we ons bedenken dat zeker 60% van de eerste meldingen anoniem gedaan wordt, weten we genoeg.

Vrouwen spreken zich niet uit, omdat ze hun baan niet op het spel willen zetten en niet willen dat schuld, vergelding, of wat voor nadelig gevolg dan ook optreedt. Vooral als ze de opgebouwde relaties als persoonlijk ervaren, bijvoorbeeld als een soort van werkfamilie. Mijn favoriet waar ik me jaren aan heb schuldig gemaakt.

Laten we niet naar een maatschappij toewerken waarin we een wet moeten gaan aannemen om vrouwen niet te interrumperen. Laten we in plaats daarvan ons gezond verstand gebruiken en ons stukken bereidwilliger opstellen ten opzichte van de vrijheid van de geest en het woord van de ander. Want slechts in die ruimte tussen elkaar kunnen we onszelf en de ander pas echt ontmoeten – Vrouwendag of niet. Desalniettemin wens ik iedereen een fijne en wijze Vrouwendag toe.

cc-foto: Chris Richmond