Laat de banken niet de wet voorschijven

De crisis in Cyprus heeft Europa heeft twee zaken pijnlijk duidelijk gemaakt. Ze liet zien dat de financiële wereld zich nog steeds oppermachtig waant, immuun tegen democratische besluitvorming. En ze heeft aangetoond dat EU-lidstaten niet op oneigenlijke manieren met elkaar moeten concurreren.

Allereerst de financiële sector. Deze lijkt weinig geleerd te hebben van de bankencrisis. De meeste lidstaten hebben banken die zo groot zijn dat ze niet mogen omvallen: ze zouden de staat zelf kopje onder trekken. Daarmee wordt elk democratisch gekozen parlement feitelijk machteloos, want niet redden is geen optie. Er is geen keuze en dat is een direct gevaar voor de democratie: hele bevolkingen worden sinds 2008 gedwongen om op te draaien voor de fouten van fors betaalde bankiers, die daar zelf overigens geen enkel moreel probleem in zien. Op Cyprus wordt de rekening nu neergelegd waar die allereerst hoort: bij de banken zelf.

Het grootste gevaar voor de democratie is in feite niet meer of minder Brussel, zoals de indieners van de petitie voor een EU-referendum ons willen laten geloven. Ja, er is zeker meer democratie en transparantie nodig in Brussel. Maar dat staat los van het feit dat we effectieve Europese samenwerking nodig hebben om tegenwicht te kunnen bieden tegen internationaal opererende banken. Met ‘minder Brussel’ zouden we onszelf de kans ontnemen greep te krijgen op de financiële sector. De echte bedreiging van democratieën is juist de buitenproportionele omvang van de financiële sector, en dan met name de banken. Er moet een duidelijke grens gesteld worden aan hun omvang.

Het opknippen en herstructureren van systeembanken zal voor kleine economieën niet eenvoudig zijn, aangezien ze veelal bewust voor een grote bankensector hebben gekozen. In Cyprus kwam een groot deel van de economische groei uit het bizar grote bankenstelsel. Ook in Ierland en IJsland dreef de economische voorspoed op een financiële kurk. Al deze landen hebben de komst van deze kapitaalstromen gefaciliteerd, via staatsgaranties, soepele regels omtrent crimineel gedrag of extreem lage belastingen. Met onrealistische rentepercentages op spaargeld werden klanten geworven, ten koste van banken in de rest van Europa en de wereld.

Dat is het tweede probleem, de oneigenlijke concurrentie tussen Europese lidstaten met belastingen en voordeeltjes waar we grenzen aan moeten stellen, omdat die uiteindelijk niemand iets oplevert. Alhoewel sommigen puissant rijk zijn geworden van constructies waarmee ze premies en belastingen ontwijken, blijft de maatschappij als geheel ontredderd achter als het fout gaat. Overigens profiteert de financiële sector niet als enige van het gebrek aan gelijke spelregels en faire afspraken tussen lidstaten. Zo betalen bedrijven als Starbucks, Google en Amazon zeer weinig tot geen winstbelasting in sommige lidstaten, omdat ze via complexe constructies misbruik maken van vluchtwegen via andere lidstaten. De samenleving heeft het nakijken en dat is onaanvaardbaar, zeker nu we elke eurocent hard nodig hebben. Belastingontwijking en -ontduiking kost de schatkisten van de lidstaten nu een duizelingwekkende 1000 miljard euro per jaar, heeft onderzoek in opdracht van de sociaaldemocratische fractie van het Europees Parlement aangetoond. Beter samenwerken via structurele informatie-uitwisseling kan al een groot verschil maken.

Het wordt tijd dat de wet niet langer wordt voorgeschreven door financiële instellingen. Het wordt ook tijd dat lidstaten elkaar bijstaan met faire regels. Nu is het moment om strikte regels te stellen. In de VS is het debat over te grote banken al stukken verder. Het wordt daar niet als ramp gezien als een bank failliet gaat: risico van het vak. Dat de bank niet te groot is om om te vallen, is dan wel een vereiste. Zolang dit niet verandert, zolang banken hun eigen risico’s niet afdoende hoeven te dragen, en zolang lidstaten hun ogen sluiten voor belastingontwijking strompelt Europa van crisis naar crisis.