Kruideniersoordeel in de zaak Srebrenica

Sommige dingen moet je eerst laten bezinken voor ze daadwerkelijk doordringen. Dat geldt zeker voor het vonnis van de Haagse rechtbank in de zaak Srebrenica. De Nederlandse soldaten waren uitsluitend verantwoordelijk voor de 350 mannelijke Bosnische moslims die daadwerkelijk op hun compound hun toevlucht hadden gezocht en niet voor de duizenden die zich daarbuiten bevonden. De Nederlandse soldaten van Dutchbat hadden ze niet met de vrouwen en kinderen naar buiten mogen sturen waar hun Servische moordenaars al klaar stonden. Daardoor werd – schatten de wijze rechters – hun overlevingskans gereduceerd tot 30% en daarom hebben hun weduwen en nazaten ook recht op 30% van de geldende schadevergoeding. Dertig procent.

Geen cent te veel Ver uit het verleden klinkt de stem van Multatuli. “Er ligt een roofstaat aan de zee tussen Oost-Frieland en de Schelde.” Soms zou je willen de hel dit treurige land in zijn geheel zou verzwelgen ook al ga je dan zelf mee de diepte in.

Dertig procent. Overlevingskans. Dertig procent schadevergoeding. “Geen cent teveel,” zegt het Zeeuwse Meisje.

Ondertussen eisen de soldaten van het detachement dat die driehonderd man naar buiten hebben gestuurd, een schadevergoeding en nationaal eerherstel.

De zelfkennis tot grote hoogte opgevoerd. Het rechtvaardigheidsgevoel als de driekleur aan de hoge mast gehesen. De eer is lang genoeg in het geding geweest.

Wespennest De feiten: Srebrenica is een moslimenclave in Servisch gebied die door VN-soldaten beschermd moet worden tegen de Servische belegeraars. Nederland zoekt na de val van de muur een nieuwe en eervolle rol voor het leger. Het vormt een luchtmobiele brigade voor vredesoperaties en voelt zich klaar voor een vuurproef. Daarom laat het zich aanpraten om de hand in het wespennest Srebrenica te steken, nadat andere landen voor deze specifieke eer hebben bedankt. En zo wordt de nieuwbakken mobiele brigade naar Srebrenica gestuurd. De soldaten zijn licht bewapend. Veel te licht, blijkt al meteen. Het centrale commando van de vredestichtende landen blijkt weinig effectief.

Steeds heviger incidenten Er vinden steeds heviger incidenten plaats tussen de Nederlandse blauwhelmen van Dutchbat en de Servische milities onder commando van de genadeloze generaal Mladic. De Nederlanders laten zich grif beledigen en piepelen. Zo saboteren de Serviërs maar wat graag de bevoorrading. Transporten met zwaardere wapens houden zij tegen. Ondertussen blijken de moslimmilities binnen Srebrenica ook weinig gezeglijk. Ze organiseren nu en dan plundertochten op Servisch gebied waarbij ze de nodige slachtoffers maken. Daardoor verliest Dutchbat bij alle partijen in het conflict aan gezag. Tenslotte durft Mladic het aan: hij bezet de enclave Srebrenica. Hij gijzelt Dutchbatter om aanvallen op zijn stellingen te voorkomen. Hij intimideert met veel succes overste Tom Karremans, de commandant van de Nederlanders, wat onmiddellijk wereldwijd op de televisie te zien is. Er komt geen luchtsteun. Duizenden bewoners van Srebrenica, vooral vrouwen en kinderen, vluchten de compound van Dutchbat binnen waarna de troepen van Mladic het beleg slaan. Onder die vluchtelingen bevinden zich ook die 350 mannen waar de Haagse rechters het een kwart eeuw later over zouden hebben.

De Nederlandse soldaten verweren zich niet en mogen de enclave pas verlaten nadat zij hebben gecapituleerd en alle Bosniërs hebben uitgeleverd aan de Servische soldaten.

Geen lont Mladic zegt weliswaar toe dat de bewoners van Srebrenica naar veilig gebied worden gebracht, maar hij staat niet toe dat dit onder begeleiding van Nederlandse blauwhelmen gebeurt. Die ruiken geen lont, zelfs niet als zij waarnemen hoe de mannen van de vrouwen en kinderen worden gescheiden en apart afgevoerd. 7500 mannen en pubers zijn in de bossen afgeslacht.

Aaneenschakeling van fouten en blunders In Zagreb vieren de Nederlandse blauwhelmen het feit dat zij er levend van afgekomen zijn met een polonaise, geleid door dan nog kroonprins Willem-Alexander.

Tijdens de benauwde laatste dagen van de belegering, zit minister van Defensie Voorhoeve met de militaire top in een commandobunker, maar er gaat weinig leiding van ze uit.

Dat is het zo’n beetje. De Nederlandse betrokkenheid bij Srebrenica en de Bosnische burgeroorlog is een aaneenschakeling van fouten, blunders en amateuristisch optreden. Dat de gewone soldaten van de luchtmobiele brigade zich belazerd en in de steek gelaten voelen, is volkomen terecht. Zij zijn onder weinig bekwame leiding met de verkeerde te lichte bewapening een wespennest ingestuurd. Zij kregen een onmogelijke en onuitvoerbare opdracht. Door die noodlottige combinatie van domheden heeft Nederland de moslims van Srebrenica niet kunnen beschermen.

Verantwoordelijkheid Het was een triest en beschamend falen. Minister-president Wim Kok heeft het enig mogelijke gedaan nadat jaren later in 2002 een wetenschappelijke analyse van het debacle – opgesteld door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie – was verschenen. Hij nam zijn verantwoordelijkheid en trad met het hele kabinet af. Daarbij benadrukte hij dat de schuld voor de grote oorlogsmisdaad van Srebrenica niet bij Nederland of de Nederlanders lag, maar uitsluitend bij Mladic en de Servische strijdkrachten. Dit neemt de verantwoordelijkheid van Nederland niet weg voor het ontstaan van een situatie waarin de Servische opperbevelhebber zijn massamoord aandurfde en vervolgens straffeloos kon uitvoeren. De Nederlanders wensten dat niet. Zij droomden er waarschijnlijk van de strijdende partijen rond de tafel te krijgen zodat ook Bosnië de zegeningen van het polderen deelachtig zou worden. Zo bleek het in de Balkan echter niet te werken.

De soldaten van Dutchbat zijn terecht verontwaardigd over het feit dat zij de politiek met een onmogelijke opdracht zijn opgezadeld zodat zij nu tot hun dood met een gruwelijke massamoord zullen worden geassocieerd. Ze hebben reden te over om de Staat aansprakelijk te stellen voor hun gefnuikte levens. De overlevenden van Srebrenica hebben net zo goed het morele gelijk aan hun kant.De soldaten van Dutchbat zijn net zo goed slachtoffers van de totale misse situatie, ook al is hun leed niet te vergelijken met dat van de Bosnische moslims die hun vertrouwen hadden gesteld in de driekleur en dat wapen met die zwaard dragende leeuw en het vertrouwenwekkend motto: “Ik zal handhaven .”

Ruimhartig Een beschaafd en volwassen land erkent dat, doet niet moeilijk.  Dat kent het verschil tussen verantwoordelijkheid en schuld. Dat neemt op grond daarvan zijn verantwoordelijkheid. Zo’n land geeft ruimhartig compensatie en daar hoeven de slachtoffers dan niet jaren en jaren voor te procederen. En rechtvaardige rechters gaan niet het percentage overlevingskans zitten te berekenen in het geheim van hun godvergeten raadkamer.

En niemand, niemand, niemand heeft het over nationaal eerherstel.

Want eer was in die noodlottige jaren niet aan de orde. Eer is er niet mee ingelegd. De eer van de natie is ernstig geschonden, zo niet verloren. Eenvoudigweg omdat het allemaal gelopen is zoals het gelopen is. Met deze gang van zaken kun je beter niet over eer beginnen. “Eer verloren al verloren” luidt een Nederlands gezegde waarnaar ons volk zelden heeft gehandeld.

Maar Nederland is geen beschaafd en volwassen land. Dat blijkt uit de krampachtige omgang met het koloniale verleden. Dat blijkt net zo goed uit de manier waarop het probeert dit buitenlandse avontuur psychologisch te verwerken. Verongelijkt zijn. Je goede bedoelingen verwarren met het effect van je daden. Obsessief het eigen straatje schoonvegen. Het kasboek erbij halen. Centen tellen, centen tellen, centen tellen.

En er het zwijgen toe doen. De affaire Srebrenica was na een dag of wat alweer uit de media verdwenen. Net zoals dat prachtige proefschrift “De brandende kampongs van generaal Spoor” nauwelijks weerklank vond bij de publieke opinie. “Salomonsoordeel” schreef de Volkskrant boven een artikel over het kruideniersdenken van de Haagse rechtbank.

Wees er maar trots op.