Krijgt maniakale preutsheid het medisch onderwijs in haar greep?

Zaterdagavond verscheen op Nieuwsuur Hasar Rotbi, voorzitter van 'De Geneeskundestudent', een federatiepartner van De Koninklijke Nederlandse Maatschappij van Geneeskunde (KNMG). Zij stelde een probléém aan de orde: veel studenten voelen zich ongemakkelijk bij het practicum lichamelijk onderzoek. Zij zijn namelijk allemaal verplicht zich als oefenpatiënt ter beschikking te stellen. Dan moeten de bovenkleren uit. Je ligt in je ondergoed en je wordt door een medestudent beklopt, betast en met de stethoscoop beluisterd. Jaargenoten staan om je heen. Een docent geeft commentaar en instructie.

Dat verplicht optreden als oefenpatiënt zou moeten worden afgeschaft, meende mw. Rotbi. Voor veel studenten betekent dit groot ongemak. Uitzonderingen worden nu alleen maar gemaakt voor studenten met een mismaakt lichaam of bijvoorbeeld een verleden van zwaar misbruik. In de voorschriften van alle universiteiten, op die van Groningen na, staat bovendien dat religieuze overtuigingen géén geldig argument zijn.

Mw. Rotbi droeg een sluier van heb ik jou daar, die evenwel elegant was geplooid, wat toch wees op een zekere vrouwelijke neiging tot opschik, die bepaalde moslimtheologen en vooral zij die zich daarvoor aanzien, sterk  afwijzen. Bovendien is zij – blijkens een van haar columns – een voetballiefhebber. Nieuwsuur kwam niet op het idee mw. Rotbi te vragen hoe zij persoonlijk stond tegenover optreden als proefpatiënt. Dat was wel jammer want de indruk ontstond dat de bezwaren daartegen vaak religieus zijn gemotiveerd en in haar outfit manifesteert zij zich nadrukkelijk als moslima. Dan zijn zulke vragen gerechtvaardigd en to the point.

Mijn gedachten gingen uit naar de zwaarte der tijden en daarnaast naar dr. Aadam Aziz, de grootvader van Saleem Sinai, de hoofdfiguur uit Salman Rushdie's monumentale roman Midnight Children. In 1917 of zo keert deze als pas afgestudeerd arts terug naar Kashmir. Bij hem in de omgeving is de vrouwelijke traditionele genezeres uitgevallen. Daarom laat de grootgrondbezitter Ghani in arren moede hem maar komen als zijn dochter Naseem ziek wordt. Sahib doctor, zoals Aadam Aziz eerbiedig wordt aangeduid, krijgt haar echter niet te zien. Zij verbergt zich achter een groot wit laken met in het midden een gat. Daardoor kan sahib doctor toch zijn lichamelijk onderzoek doen. Naarmate de tijd verstrijkt veinst Naseem pijntjes in steeds weer andere delen van haar lichaam totdat Aadam Aziz het tenslotte tot in de details heeft verkend. Dat is het begin van een spectaculair huwelijk. Lees het – lange – relaas van deze merkwaardige kennismaking hier.

Dit verhaal vormt op zich al voldoende commentaar op het betoog van mw. Rotbi maar er valt meer aan toe te voegen. Bijna alle medische faculteiten verdedigen de verplichting van alle studenten om op te treden als proefpatiënt met het volgende argument. Lichamelijk onderzoek ondergaan voelt inderdaad ongemakkelijk. Dat moet je zélf ervaren hebben om het echt te begrijpen. Anders word je geen goede dokter.

Dit past heel erg in de Nederlandse traditie. Vroeger plachten directeuren van grote familiebedrijven de zoon en opvolger de fabriek in te sturen om eerst daadwerkelijk met de arbeiders mee te werken en zo hun vak te leren.  Anders konden zij niet inzien wat hun opdrachten als directeur voor het personeel concreet betekenden. Toen mijn broer aan de – toen nog – Technische Hogeschool Delft  elektrotechniek ging studeren, was metaaldraaien een verplicht onderdeel in het eerste jaar. Je moest weten wat ambachtelijk werk inhield, anders kon je nooit goede, uitvoerbare ontwerpen  maken. Op de internationale opleiding kippen- en varkensteelt in Barneveld kregen alle studenten een paar varkens of een toom kippen toegewezen, die ze gedurende de hele cursus buiten het onderwijs om moesten verzorgen. Dat viel deelnemers uit sommige culturen rauw op de maag maar volgens de cursusleiding was dit noodzakelijk om een goed manager te worden. Dat je zelf moet ondergaan, wat je anderen aandoet, past dan ook bij de Nederlandse aanpak in het hoger onderwijs.

Als het je vanuit je eigen achtergrond al moeite kost om je in het kader van je opleiding een klein beetje bloot te geven, is het des te noodzakelijker om alle schroom en schaamte zelf te ervaren. Je zult immers later patiënten tegen komen die er op jouw manier instaan. Het argument van mw. Rotbi dat mensen met die schroom, zich dat juist heel goed kunnen indenken, snijdt geen hout. Dat is theoretische kennis.

Nu zijn er religieuze bezwaren tegen zich bloot geven, behalve tegenover de eigen huwelijkspartner. Die leven vooral onder die moslims bij wie het kuisheidsideaal en de scheiding der seksen maniakale vormen kan aannemen. Dat is allemaal veel ouder dan de islam zelf. In de patriarchale culturen van het Midden-Oosten hielden mannen hun vrouwen het liefst bedekt en binnen om zo het vaderschap van de kinderen zeker te stellen. Als heersers der schepping gaven zij zichzelf alle vrijheid en hielden daarom hun vrouwen juist in toom. Een van Mohammeds verdiensten is dat hij bepaalde excessen op dit gebied heeft afgeschaft maar er bleef nog genoeg over. Ook bleken oude gewoontes hardnekkig.

Je kunt je nog voorstellen dat God een al te losse levensstijl afwijst -  Zijn wegen zijn nu eenmaal ondoorgrondelijk -  maar als dit betekent dat vrouwen zich van top tot teen moeten bedekken of dat zij zelfs in een buitengewoon veilige omgeving zich niet gedeeltelijk mogen blootgeven in het kader van hun opleiding, als het dat allemaal betekent, dan wordt het tijd niet de studie inhoud kritisch te bekijken maar de theologische interpretaties waarop dit allemaal wordt gegrondvest. Is dit werkelijk Gods wil of geeft hij juist ruimte? God heeft de mensen immers de mogelijkheid gegeven zijn schepping steeds beter te leren kennen. Mannen én vrouwen (lees daar de koran maar op na).

Bekijk ook de biografische gegevens over Mohammeds laatste vrouw Aisha (die heel erg dom rechts altijd gebruikt om de profeet van pedofilie te beschuldigen). Ze had een scherpe tong, ze wist als weduwe heel wat over de bedoelingen van de Profeet te vertellen en ze  leidde zelfs een oorlog. Het is moeilijk voorstelbaar dat een Aisha zou terugschrikken voor het optreden als proefstudente in het kader van een medische opleiding.

De discussie over de wenselijkheid daarvan hoort niet aan de medische faculteit thuis maar in die religieuze gemeenschappen die er moeite mee hebben. Tegelijk is niemand er mee geholpen als de buitenwereld überpreutse interpretaties van de islam (of van het christendom) als maatgevend beschouwt. Dat is namelijk niet het geval.

Voor het overige heeft de meeste menselijke actie niets met seks te maken, behalve als een kuisheidsmanie, zoals gepropageerd door De Geneeskundestudent, alles seksualiseert. Dat kan zeker nooit Gods bedoeling zijn geweest.

Er wordt nu door de faculteiten geneeskunde een nieuwe richtlijn opgesteld voor reglementen rond het deelnemen als proefpatiënt aan het practicum lichamelijk onderzoek. De opstellers kunnen beter geen partij kiezen in religieuze controverses maar het belang van effectief onderwijs centraal stellen.

Bekijk de verfilming van Midnight´s Children. Meteen in het begin al vindt het onderzoek achter het laken plaats.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin ook al is de laatste put nu dicht. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: computers in het ongerede.