Koning pleit in kersttoespraak voor nuance in maatschappelijk debat

In zijn jaarlijkse kersttoespraak heeft koning Willem-Alexander zich uitgesproken over de toon van het maatschappelijk debat. In een jaar dat grotendeels in het teken stond van de coronapandemie, leek er volgens de koning weinig plek voor mensen die bereid zijn hun eigen standpunten bij te stellen en durven te twijfelen aan hun eigen mening.

Volgens de koning zijn die scherpe tegenstellingen een direct gevolg van onzekerheid, ontstaan door machteloosheid tegen iets ongrijpbaars als het coronavirus:

Maar: ‘Het kenmerk van een vrije samenleving is nu juist dat er ook ruimte is voor nuance,’ sprak de koning, die opmerkte dat ‘ook de zachte stemmen het verdienen gehoord te worden’:

Ook sprak koning Willem-Alexander zijn waardering uit voor zorgpersoneel en andere mensen die rechtstreeks te maken hebben gehad met het coronavirus. Daarbij haalde hij enkele ontmoetingen aan met mensen uit de zorg en de cultuursector:

De koning sloot zijn toespraak af met een geruststellende boodschap voor het nieuwe jaar:

“Zoveel gezichten.

Zoveel persoonlijke verhalen.

Die verpleegkundige in Zwolle, vlak na een lange dienst. Hoe ze zich inleefde in haar patiënten. “Niemand die een hand op je schouder kan leggen”, vertelde ze. “Alleen mensen in beschermende pakken om je heen.”

Die arts in Hoensbroek, in revalidatie nadat ze zelf geveld was door het virus. Nog te zwak om thuis een pan af te gieten. Maar toch van plan om weer aan de slag te gaan zodra het kon.

Die studenten in Breda, snakkend naar het gewone studentenleven.

En die productieleider van het Shakespearetheater uit Diever die me vertelde over dat lege gevoel: “Dan zit je thuis en dan denk je: vanavond zouden we Midzomernachtsdroom gespeeld hebben.”

Aan het einde van een zwaar jaar is dit niet het Kerstfeest waarop we hadden gehoopt. We hebben allemaal onze plannen moeten aanpassen. Veel waarop we ons verheugden, kan niet doorgaan en dat is een teleurstelling.

In huiskamers overal in Nederland blijven stoelen leeg, terwijl we maar al te graag extra stoelen hadden aangesleept.

Mijn hart gaat uit naar al die mensen wier bestaan overhoop gegooid is. Mensen met een droom die geknapt is. Ondernemers die hun gezonde bedrijf zien kapseizen. Mensen die zich eenzaam voelen en niet weten waar ze het zoeken moeten.

Bodemloos is het verdriet van iedereen die een dierbare heeft verloren – door COVID of welke oorzaak dan ook – en het gevoel heeft niet goed afscheid te hebben kunnen nemen.

Wij mensen kúnnen niet zonder een liefhebbende blik of een omhelzing. Gedwongen afstand houden druist in tegen onze menselijke natuur. Ik wil iedereen bedanken die zich de afgelopen maanden met vallen en opstaan aan de voorschriften heeft proberen te houden. En iedereen die zich op welke manier dan ook inzet om ons door deze crisis heen te helpen of meewerkt aan het veilig beschikbaar maken van vaccins.

De coronapandemie maakte het allerbeste in ons wakker. Verantwoordelijkheidsgevoel. Medeleven. Kameraadschap. Hulpvaardigheid. Solidariteit.

Maar ze confronteerde ons ook met de scherpe en ongemakkelijke kanten van onszelf en de samenleving.

Momenten van ongeduld en onrust. Iedereen zal het herkennen. Het zijn begrijpelijke gevoelens. Je wilt je vertrouwde leven eindelijk weer eens terug.

En dan is er de onzekerheid. Daar kunnen we slecht mee omgaan. Soms voelt het alsof onzekerheid erger is dan een somber perspectief. We gaan er bijna automatisch van uit dat alles in het leven te beheersen is. Maar dit? Dit onttrekt zich aan onze greep.

Wie onzeker is, kan houvast zoeken in ferme ideeën, beelden en standpunten. Door stevig positie te kiezen, maak je de wereld immers weer overzichtelijk.

We leven in een tijd waarin verwacht lijkt te worden dat je stelling neemt.

Voor of tegen. Vriend of vijand. Wij of zij.

Maar wat als je het gewoon even niet weet? Als je twijfelt? Of soms van mening verandert?

Misschien voelt U zich helemaal niet thuis bij muurvaste standpunten. Misschien vindt U het wel vervelend om steeds partij te moeten kiezen en bent U in Uw hart met heel andere dingen bezig dan de kwesties waarover dagelijks zo fel wordt getwist.

Misschien bent u moe van opwinding, argwaan en fanatisme. Moe van de manische meningenmachine. Misschien snakt U stilletjes naar een beetje onderling begrip. Ontspanning. Doodgewone vriendelijkheid. En denkt U: ik ben blijkbaar een buitenbeentje.

Laat me U geruststellen: dat bent U niet. U bent onmisbaar. Ook de zachte stemmen verdienen het om gehoord te worden.

Scherpe debatten over uitgesproken opvattingen of radicale ideeën horen bij een vrije samenleving. Ze zijn nodig en brengen ons verder. Wie houvast zoekt in die opvattingen of ideeën, mag niet worden buitengesloten.

Maar het kenmerk van een vrije samenleving is nu juist dat er óók ruimte is voor nuance. Voor redelijkheid en mildheid. Voor nieuwsgierigheid en onderzoek. Voor ironie en zelfrelativering – altijd het beste medicijn bij een opgekropt gemoed.

En voor vergeving. Een bijna ouderwets begrip, dat in de Bijbel een grote rol speelt. En dat juist in deze tijd onverminderd heilzaam kan zijn.

Wij mensen zijn niet geschapen om elkaar te haten. Een land waarin mensen elkaar een beetje liefdevol tegemoet treden, is een land waarin mensen zich thuis kunnen voelen, ook in tijden van grote onzekerheid.

De apostel Paulus heeft het heel mooi verwoord: “De liefde is geduldig en vol goedheid. Ze kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid.”

Het Kerstfeest is van oudsher het feest van het terugkerende licht na de donkerste periode van het jaar. Bij alle onzekerheid mogen we daarop vertrouwen. Heb geduld. De zon keert terug. Het licht komt terug. ‘Midzomernachtsdroom’ zal weer gespeeld worden. We zullen elkaar weer kunnen ontmoeten en omhelzen.

Ik wens U allen – waar U zich ook bevindt en hoe Uw persoonlijke omstandigheden ook zijn – een gezegend Kerstfeest.”