Klokkenluiderssoap bij Justitie en Veiligheid

Het officiële bericht dat minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid de klokkenluiders in de WODC-affaire strafrechtelijk laat onderzoeken werkte op mijn lachspieren. Zijn uitleg waarom hij tot die stap was gekomen versterkte dat nog eens. De reden? Kan je als jurist jezelf nog meer tegenkomen in een dilemma waar je vanuit een juridische werkelijkheid nooit uit kan komen. Wet en regelgeving verhinderen dat. En dat maakt dit alles vervolgens tot een bizarre soap die nu uitsluitend nog verliezers zal kennen.

Spanningsveld tussen ambtsgeheim en lekken van informatie om doofpotten te onthullen Ambtenaren hebben zich te houden aan strenge regels van geheimhouding. Dat begrijpt iedereen. Zeker bij een departement als Justitie en Veiligheid moet dat goed gehandhaafd worden. Ambtenaren die informatie lekken moeten dan ook normaliter aangepakt worden en op strafbaar handelen worden onderzocht door het OM (Openbaar Ministerie). In de WODC-affaire (de wetenschappelijke afdeling van het ministerie) lag het echter niet zo eenvoudig. Er was weliswaar door ambtenaren geheime informatie gelekt maar dat was als ultimum remedium gedaan om zeer ernstige misstanden en doofpotten vanuit een maatschappelijk belang te kunnen onthullen. En dat bleek achteraf na uitgebreid intern onderzoek door het ministerie zelf ook grotendeels te kloppen.

Hoge ambtenaren hadden bewust de uitkomsten van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek gemanipuleerd. Justitie was voor de zoveelste keer terecht in opspraak geraakt. Zelfs minister Grapperhaus beaamde dat de cultuur om tegenspraak te kunnen ventileren binnen zijn ministerie anders moest. Dat belang werd aanvankelijk door hem belangrijker geacht dan het belang van het altijd strikt moeten handhaven van het ambtsgeheim.

Minister gaat overstag na aandringen veroorzakers misstand en doofpot De plotselinge koersverandering om nu wel een strafrechtelijk onderzoek te gelasten is volgens Grapperhaus ingegeven toen de hoge ambtenaren die de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek bewust beïnvloed hadden, hun beklag bij de minister deden. Over het schenden van het ambtsgeheim door hun lekkende collega’s. Een groot dilemma voor deze minister die als oud-advocaat gewend is de juridische werkelijkheid als de doorslaggevende werkelijkheid te zien voor besluiten die hij moet nemen. In dit geval strikte toepassing van strenge wet en regelgeving over het ambtsgeheim.

Klokkenluiders die over en weer elkaar gaan aanklagen De in meerdere opzichten uiterst ongelukkige beslissing van Grapperhaus om het OM onderzoek te laten doen naar de klokkenluiders die informatie hebben gelekt naar de media, heeft nu al een nieuwe ontwikkeling in het klokkenluiden in Nederland opgeleverd. Klokkenluiders die elkaar gaan aanklagen. Volgens de advocaat die een WODC-klokkenluider bijstaat zal door zijn cliënt aangifte worden gedaan tegen de hoge ambtenaren die de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek hebben beïnvloed. Naar mijn oordeel een terechte stap vanuit het juridische beginsel gelijke monniken gelijke kappen. Om het bizarre in deze soap nog meer te laten zien mag niet onvermeld blijven dat het OM valt onder de politieke verantwoordelijkheid van deze minister.

Departement heeft behoefte aan niet juridische geschoolde minister met ballen Cultuurveranderingen  in organisaties worden nooit door juristen tot stand gebracht. Hun kennisachtergrond, ervaring en competenties schieten voor zo’n zware taak tekort. En de politiek zal dat feit eindelijk eens onder ogen moeten zien. Als tenminste serieus werk gemaakt moet worden van het orde op zaken stellen bij dit belangrijke ministerie. Een departement dat ervaren wordt als een groot en moeilijk doordringbaar juridisch bolwerk. Met een veel te grote invloed van de vierde macht, de ambtenaren, op het politieke besluitvormingsproces.

Alleen een zwaargewicht politicus met een niet juridische achtergrond die gewend is zonder aanziens des persoons schoon schip te maken en heilige huisjes omver te gooien zal in staat zijn om dit juridische slagschip weer op koers te brengen en te houden.

Wet en regelgeving is uiterst beperkt hulpmiddel Deze bizarre soap laat helder en duidelijk zien dat wet en regelgeving slechts een uiterst beperkt hulpmiddel is om complexe problemen goed te lijf te kunnen gaan. En laat tevens goed zien dat een juridische werkelijkheid altijd ondergeschikt moet zijn en blijven aan problematiek die meer dan een juridische blik vereist. En dat besef is kennelijk nog niet echt doorgedrongen bij de juristen van Justitie en Veiligheid en de politiek.