Klimaatprotest op de A12 bewijst: vrijheid van betoging staat onder druk

De demonstatie van Extinction Rebellion (XR) op de A12 Den Haag op 27 mei '23 bevestigt wat velen allang weten en wat wij burgers toch ‘gewoon’ laten gebeuren. Het recht om te demonstreren, de persvrijheid en de daarmee samenhangende vrijheid van meningsuiting (grondrechten, mensenrechten) staan wereldwijd, ook in Nederland, onder druk. Niet bij alle demonstraties, wel bij de vreedzame demonstaties van bezorgde klimaatactivisten, om een pregnant voorbeeld te noemen. Op 27 mei '23 was dat goed te zien.

Al een uur voor het aangekondigde begin (12.00 uur) van de XR-demonstratie stonden de parallelwegen naast de A12 tjokvol politie, ME-ers met wapenstok en bussen. Net als aan het eind van de middag, toen demonstranten massaal werden opgepakt, belemmerde de politie zo het vrije zicht op de A12: pottenkijkers niet gewenst.

Wie bij de reling van de parallelweg naar de A12 wilde kijken, werd ogenblikkelijk en onverbiddelijk weggestuurd. Ik kreeg – geheel onverwacht en onaangekondigd – een douw van een politieman. Toen ik hem uitlegde dat hij zijn werk deed en ik het mijne (fotograferen), kreeg ik nog een douw. Weg moest ik. Onmiddellijk.

Net als op 11 maart ’23 waren opnieuw waterkanonnen. Ditmaal werden die op aandringen van de Haagse VVD al binnen twintig minuten (12.20 uur) ingezet. Ze spoten een middag lang ijskoud water – wat nou droogte en waterschaarste door klimaatverandering?! Los daarvan is het meten met twee maten. Waar waren die waterkanonnen bij de actievoerende politie op de A2? De blokkeerfriezen op de A7? De boerenprotesten in hele centrum van Den Haag en op alle snelwegen van Nederland? De Staphorster knokploeg tegen de vreedzame KOZP-demonstratie tegen Zwarte Piet?

Ook op andere momenten viel dat meten met twee maten op. Bij het stapje voor stapje schoonvegen van de A12 afgelopen zaterdag op de A12 ging het er soms hardhandig aan toe. Je kon de politie zien duwen en sjorren. Dat heb ik bij andere demonstraties voor andere doelen niet zo gezien. Dat is opmerkelijk.

Toen het grootscheepse oppakken van bijna 1.600 demonstranten begon, schoven de bussen van politie en KMAR opnieuw tussen XR op de A12 en de support demonstranten aan de kant. Die muur van blik belemmerde het zicht. Je kon niet zien wat er gebeurde, hoe de politie de demonstranten oppakte en afvoerde. Fotograferen was voorbehouden aan persfotografen met een officiële politie-perspas. De (buitenlandse) freelance journalisten die die pas niet krijgen, mochten er niet bij.

De support-troepen lieten zich niet ontmoedigen. Ze klapten in hun handen voor de demonstranten aan de andere kant van de muur aan bussen en zongen: 'You are not alone!’ Toen de politie hen verordonneerde om naar het Malieveld te gaan, scandeerden ze binnen de kortste keren zingend: ‘Waar is het Malieveld? HIER is het Malieveld!’

Het was een fijne demonstratie van Extinction Rebellion, de zevende alweer op de A12 bij Den Haag. Uitermate relevant en zinvol. Vredelievend. Af en toe ludiek. En zoveel fijne mensen! Ooggetuige 1: ‘Zoveel lieve aardige zachte solidaire hoopvol strijdende vreedzame mensen. Geweldig!’ Ooggetuige 2: ‘Die support demonstranten ontroerden me zo. Al dat klappen en zingen. En dat ze solidair blijven staan zingen en scanderen, al zet de politie er een haag van bussen tussen en ze niet konden zien wat achter die bussen gebeurde!’

En mijn eigen ervaringen. ‘Mevrouw uw tas staat open!’ ‘Ach wil u ‘m voor me dichtritsen?’ En terwijl hij dat doet, zegt-ie lachend: ‘Nou ja, daar hoef je hier niet zo voorzichtig voor te zijn, maar je kunt toch beter oppassen.’ Mensen die je water geven omdat je er zelf niet aan hebt gedacht. Die hun boterham met je delen. Die je opvangen, als je alweer over een stoepje struikelt: ‘Voorzichtig! Heeft u zich pijn gedaan?’ Mensen die vrolijk lachend zonder morren een stap opzij zetten, omdat ik erbij wil om een foto te maken: ‘Maar natuurlijk!’ En dat wel 20 keer.

Ja, XR is burgerlijk ongehoorzaam. Omdat de politiek het niet oppakt. Omdat de overheid klimaatactivisme liever criminaliseert en de voet dwars zet, dan dat ze de pompen aanzetten om nu eindelijk – vijf voor twaalf – iets te doen aan het klimaat, de uitputting van de aarde, het vooruitzicht van Amersfoort aan Zee. En omdat de driehoek sommige demonstraties wel, maar die van Extinction Rebellion niet faciliteert.

Volgens de Nationale ombudsman (rapport maart 2018) beschouwen overheden het demonstratierecht in de praktijk niet zelden als onderdeel van een belangenafweging: het recht op demonstreren versus het belang van de openbare orde en veiligheid. Ten onrechte. Volgens de Ombudsman moet de essentie van het grondrecht van betoging voorop staan. Die essentie is dat de overheid zich tot het uiterste moet inspannen om demonstraties te faciliteren en te beschermen, zodat burgers in vrijheid hun mening – hoe impopulair of onwelkom ook – kunnen laten horen. Elke andere houding van de overheid doet afbreuk aan de kern van het demonstratierecht.

Het is te hopen dat steeds meer burgers beseffen dat het demonstratierecht, de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting ook in Nederland onder druk staan, daartegen in het verweer komen, en er de volgende demonstratie van Extinction Rebellion op de A12 bij Den Haag bij zijn. Dit tij moet keren.