Klimaatontkenners hebben eigenlijk vooral een doodswens

‘Soms wil een mens gewoon iets stukmaken.’ Bij het herlezen van Dostojewski’s Aantekeningen uit het ondergrondse drong deze uitspraak van de ik-persoon zich weer aan me op. Ik dacht gelijk aan de KNVB die voor de zesde keer in zee gaat met Dick Advocaat. Ik moest ook denken aan wintersporters die off-piste gaan skiën ondanks weeralarmen. En aan mijn buurvrouw die wéér een partner met losse handjes aan de haak heeft geslagen. Allen lijken ze voor hun eigen ondergang te kiezen. De seinen staan op rood en toch denderen ze door.

Dit irrationele patroon van ‘het weten’ en ’opzettelijk negeren’ zien we ook bij de klimaatontkenner. Piekende klimaatgrafieken en alarmerende warmtecijfers, de klimaatontkenner is er ongevoelig voor. Zelfs het zien van beelden heeft geen effect, zoals de overstromingen in Bangladesh, klimaatvluchtelingen, overuren draaiende sneeuwkanonnen en van smeltend ijs vluchtende ijsberen. In de recente expeditie naar Spitsbergen van NOS-weerman Peter Kuipers Munneke zijn de klimaatgevolgen tastbaarder en rampzaliger dan ooit tevoren. Ook deze expeditie zal de klimaatontkenner niet bekeren. Hij, of zij, orakelt net zo makkelijk dat ‘de cijfers niet deugen’, ‘de natuur zelf zorgt voor de opwarming’ en ‘kijk er ligt sneeuw, dus…’

Tot dusver is alleen geprobeerd de klimaatontkenner te overtuigen met klimaatcijfers. Tevergeefs, omdat het belangrijkste punt namelijk over het hoofd wordt gezien. Juist omdat de klimaatontkenner gedreven wordt door irrationaliteit, te weten een bovengemiddelde doodsangst, is hij ongevoelig voor de ratio van grafieken en modellen.

Wie het DSM-handboek (de bijbel der psychiatrie) uit de kast pakt, krijgt gelijk een eerste indicatie voor deze diagnose. Mijn oog viel op ‘derealisatie’: een duur woord voor het ontkoppeld zijn met de realiteit. Degene die zonder gene roept dat ‘cijfers niet alles zeggen en warmteperioden van alle tijden zijn’, ervaart de zichtbare ‘opgewarmde’ wereld blijkbaar als onecht en vreemd. Deze ontkoppeling is het gevolg van pijn die de klimaatontkenner wil vermijden: een dreigend verlies van zijn of haar levensstijl.

Deze ‘derealisatie’ is echter een symptoom van een diepere dynamiek. Zoals Dostojewski al observeerde, is de drang tot vernielen de sleutel voor deze diagnose. Een dergelijke vernielzucht is een uiterlijke manifestatie van de diepere Freudiaanse doodsdrift. De ultieme belichaming van deze doodsdrift is de gokker.

De gokker wil zo snel mogelijk een eind te maken aan de voortdurende opwinding als hij vastgeklonken is aan een machine. De spanning en de onrust van het gokken zijn niet vol te houden, daarom wil hij terugkeren naar zijn oorspronkelijke staat, het er-niet-meer-zijn. Zoals de klimaatontkenner het dreigende verlies van zijn luxe-bevrediging niet kan verwerken. De enige controle die hij heeft, is om het einde sneller te laten komen.

De Weense psychiater zei het al: alles wat leeft, neigt naar de dood. De één gokt, de ander wordt klimaatontkenner. Deze doodsneiging is bij beiden doorgeschoten, als het ware superieur aan de levensdrift. De hang naar het einde ontvouwt zich bij de gokker door eerst geld, baan en gezin te verliezen. Marianne Zwagerman toonde onlangs bij Rick Nieman aan hoe we bij haar de doodsdrift kunnen ontwaren. Haar uitspraak over de klimaatdiscussie zoals ‘het is geen wetenschappelijke maar een politieke realiteit’ is een symptoom van haar zucht naar het einde. Klimaatontkenners en gokkers, ze zetten zichzelf en hun kinderen op het spel.

Dostojewski heeft ons op het juiste spoor gezet. Liefde en de dood zijn slechts enkele hartkloppingen van elkaar verwijderd. De klimaatontkenner maakt stuk omdat hij of zij zichzelf wil opheffen. Hij heeft daarom meer baat bij een paar psychoanalytische sessies dan bij onheilspellende klimaatcijfers. Hoewel de vraag is of en hoe hij ontvankelijk zal zijn voor deze raad.