Kijk naar de cijfers, Tata Steel is zo goed als failliet

Sinds ik in 2021 begon met het maken van een serie kunstwerken van de uitstoot van Tata Steel (met een magneet geextraheerd uit duinzand naast de fabriek) volg ik al het nieuws en ontwikkelingen rondom het bedrijf op de voet. En dat is véél.

Sterker nog, het is zó veel dat ik me niet kan voorstellen dat er nog mensen in Nederland rondlopen die helemaal niets van de problematieken rondom schadelijke uitstoot en rechtszaken hebben meegekregen. En natuurlijk de steeds terugkerende verhalen over hoe belangrijk de staalfabriek is en hoe 'de banen moeten worden behouden'.

Tegelijk er is ook een component waarvan ik denk dat het velen ontgaat en dat is, laat ik het maar heel concreet opschrijven, dat Tata Steel op omvallen staat. Inderdaad, u leest het goed: Tata Steel IJmuiden is bijna failliet.

Hoe u dat had kunnen weten? Nou, een van de aanwijzingen was dat er allemaal banen werden geschrapt. Een andere mogelijke aanwijzing was dat Tata Steel haar toeleveranciers per brief heeft laten weten voortaan minder te gaan betalen voor geleverde diensten. (Een raar verhaal en een beetje zoals dat ik naar de bakker ga en zeg "sorry, het gaat financieel niet zo lekker, dus ik betaal voortaan nog maar driekwart van de prijs voor mijn brood")

En toen, een alarmbel, kleiner wellicht in omvang, maar toch een red flag, was het nieuwsbericht afgelopen december dat er dit jaar helaas geen kerstpakket inzat voor de werknemers want 'de staalindustrie verkeert in crisis'.

Goed, wat is er aan de hand en hoe erg is het?

Om te beginnen: Tata maakt heel weinig winst. Ze draait de afgelopen 5 jaar op een EBIT marge (winst na belasting als percentage van omzet) van minder dan 1%. Dat betekent dus dat ze gemiddeld genomen nauwelijks winst maken. Uitschieter daarin was het afgelopen boekjaar waarin ze een verlies van 10% hadden. Deze trend is al langer zichtbaar en dus ziet het er niet goed uit.

De winst is te laag om te kunnen investeren. De Return on Invested Capital (ROIC), ofwel hoeveel geld er wordt verdiend voor elke euro die is geïnvesteerd, was in de afgelopen 5 jaar 1.5% (over de afgelopen 10 jaar was dit 3.5%, dus ook hier een dalende lijn - NO GOOD). Sterker, bij een gezond staalbedrijf zou die eerder zo'n 6 à 10% moeten zijn, want alleen op die manier kun je het je veroorloven om te blijven investeren in nieuwe apparatuur (en dat is noodzakelijk). Dat deze zo laag is ondanks dat er de afgelopen jaren óók nog extreem weinig is geïnvesteerd (dus invested capital is laag) maakt het nog extra zorgwekkend.

De reserves zijn extreem laag. Aan het eind van het laatste boekjaar hadden ze nog ongeveer 255 miljoen EUR aan liquide middelen (banksaldo en dingen die op korte termijn ten gelde kunnen worden gemaakt). Dit tegenover salariskosten van 918 miljoen euro per jaar is dus genoeg voor ongeveer 3 maanden salaris. Het verlies afgelopen jaar was ruim 500 miljoen, als dit nog 1x voorkomt kunnen ze de salarissen niet meer betalen zonder extra leningen aan te gaan.

Je zou nu kunnen denken: Maar Tata is toch onderdeel van een heel erg groot bedrijf, Tata Group in India? Kunnen ze vanuit daar niet een extra investering doen om de boel hier op te krikken (of om salarissen te betalen)?

Nou.. Als Tata zou investeren dan doen ze dat in India. De marges van Tata in Nederland zijn structureel insane veel lager dan in India. Voor elke ton staal die ze produceren krijgen ze bij hun fabriek in India 100-300 EUR winst (EBITDA), in Nederland is dit tussen de -100 en 130 EUR ongeveer. Ze hebben daarom onlangs gekozen om ruim 3 miljard te investeren in uitbreiding productie capaciteit in India (want dus wel winstgevend), terwijl ze al 20 jaar niks investeren in Nederland (want -do the math- niet winstgevend).

Overigens. Die winstgevendheid is overal in Europa laag. Het ligt dus niet specifiek aan de fabriek van Tata dat er in Europese fabrieken weinig winst wordt gemaakt. Nee, ditzelfde geldt namelijk ook voor concurrerende bedrijven met fabrieken in Europa. Kijk bijvoorbeeld naar ThyssenKrupp. Ook zij hebben er de afgelopen tijd voor gekozen om niet in Europa te investeren.

Maar het probleem blijkt nog ernstiger en extremer dan wat ongelijkheid in de marges binnen en buiten Europa. We horen namelijk vaak als argument voor de belangrijkheid van staalfabrieken, dat we die staalproductie in Europa nodig hebben.

Echter.. er is een structurele overcapaciteit voor staalproductie. Ongeveer 20% van de productiecapaciteit wordt op dit moment niet gebruikt omdat staal niet nodig is. Er wordt steeds minder staal gebruikt in Europa en er wordt een steeds hoger percentage geïmporteerd uit (met name) China, waardoor de fabrieken in Europa niet meer worden gebruikt.

Omdat het aanbod hoger is dan de vraag blijven de prijzen voor staal laag. Verwachting is dat we in 2026 wereldwijd een overcapaciteit hebben die vijf keer zo groot is als de volledige productiecapaciteit in Europa. De markt stroomt dus over van (goedkoop) staal terwijl de vraag niet stijgt. We hebben inmiddels zelfs een Global Forum for Steel Excess Capacity, oftewel een commissie die alleen maar gaat over wat te doen aan dat we teveel staalfabrieken hebben in de wereld.

Staalprijzen in Europa worden steeds lager. Hier zitten meerdere factoren onder - de eerdergenoemnde overcapaciteit, met daarin de concurrentie met goedkoop staal uit China, maar ook de teruglopende productie van auto's (een derde deel van Tata IJmuiden staal wordt gebruikt in de auto-industrie). De verwachting is dat dit de komende tijd nog verder zal doorzetten. Tata krijgt dus voor elke ton staal die ze produceert een steeds lagere verkoopprijs, terwijl de kosten niet dalen.

En bovenop dat alles:

Tata IJmuiden krijgt de komende jaren minder subsidies. Ze raken een belastingvoordeel (vrijstelling energiebelasting duaal gebruik van kolen) van 78 miljoen euro per jaar kwijt per 2027, zo staat in het regeerakkoord. Daarnaast krijgen ze steeds minder gratis ETS rechten (ETS staat voor Emission Trade System en is het handelssysteem in Europa voor de CO2-uitstoot van de industrie.)

Voor wie het niet wist: ze krijgen nu nog rechten ter waarde van 850 miljoen euro cadeau, dit wordt langzaam afgebouwd tot ze in 2034 helemaal niks meer krijgen. Een deel hiervan zal worden gecompenseerd doordat concurrenten ook geen gratis rechten meer krijgen (voor Europese staalfabrieken) of omdat ze moeten betalen voor de CO2-uitstoot die is vrijgekomen bij de productie (CBAM) (voor non-Europese staalfabrieken), maar dit zal niet het volledige verschil teniet doen.

Tot slot: de Nederlandse energieprijzen blijven hoog. Tata is in Nederland twee tot drie keer meer kwijt voor energie dan in een aantal industriele hubs in Europa, onder andere door hoge netwerkkosten. Omdat staal een regionale / mondiale markt is concurreren ze rechtstreeks met die andere bedrijven, die dus simpelweg goedkoper kunnen produceren.

Voor wie dit alles leest, zelf ook het een en ander aan nieuws heeft gevolgd, en nu denkt: ja maar ze krijgen straks toch een paar miljard van de Nederlandse overheid om te verduurzamen en dat zal toch ook wel helpen?

Nou,.. mochten die maatwerkafspraken (want daar hebben we het dan over) doorgaan, dan is de kans dat Tata failliet gaat nog steeds heel erg groot. Het geld van de maatwerkafspraken mag namelijk niet worden gebruikt om de "going concern" te financieren. De injectie van de pak 'm beet drie miljard die onder de maatwerkafspraken zouden vallen, is bedoeld om te investeren in nieuwe fabrieken en verduurzaming (en hier zal ook relatief streng op worden toegezien).  Bovendien vereist deze transitie ook een grote investering vanuit India en dat lijkt, zoals je zojuist hebt kunnen lezen, niet realistisch.

Tata Steel moet het dus hebben van de verkoop van grijs staal zoals ze dit nu al doet. Het probleem is echter dat ze daar helemaal geen winst meer op maken en de verwachting is -zoals je hierboven ook hebt kunnen lezen - dat dit niet gaat veranderen.

Kortom, do the math.