Kansen(on)gelijkheid: niet het probleem van de leraar

Het zijn roerige tijden, niet in de laatste plaats voor het onderwijs. Na een tweede, maandenlange lockdown hebben de basis- en middelbare scholen op 1 maart hun deuren weer geheel of gedeeltelijk geopend. De kranten staan vol met verhalen over de vermeende leerachterstanden die leerlingen hebben opgelopen en in moeten halen. Het demissionaire kabinet trekt maar liefst 8,5 miljard euro uit voor een Nationaal Programma Onderwijs: een steunprogramma voor herstel en perspectief om de gevolgen van de coronacrisis te verzachten. In de recente Kamerbrief hierover stellen demissionair ministers Van Engelshoven en Slob dat “ de schoolsluitingen vanwege de coronacrisis negatieve effecten op onder meer de kansengelijkheid [hebben] ”.

Het is een trend die al langere tijd zichtbaar is: scholen die verantwoordelijk worden gemaakt voor het bestrijden van de kansenongelijkheid onder kinderen. De leraar als panacee voor het vergroten van kansengelijkheid. Vanuit het ministerie van OCW is er sinds 2016 met dit doel zelfs een ware Gelijke Kansen Alliantie (GKA) opgericht die sinds 2018 een gelijknamig programma uitvoert. Hoewel er mooie toolkits en interessante voorbeelden zijn ontstaan vanuit deze alliantie die zeker ook meerwaarde hebben, verhullen dergelijke initiatieven tegelijkertijd de werkelijke oorzaken van kansenongelijkheid onder kinderen. En schuiven daarmee onterecht het probleem van kansenongelijkheid op het bordje van de leraar.

De ongemakkelijke waarheid is namelijk dat de plek waar je wieg staat grote invloed heeft op de plek die je later in de maatschappij in zult nemen. Ook in Nederland anno 2021. Recent onderzoek van de Erasmus School of Economics en economisch onderzoeksbureau SEO toont aan dat het inkomen in het latere leven sterk samenhangt met de wijk waar je als kind opgroeit. Uit gegevens van de OESO blijkt dat steeds minder kinderen in het armste kwart van de bevolking weten op te klimmen naar het rijkste kwart. Het opleidingsniveau, inkomensniveau of land van herkomst van je ouders lijken een betere voorspeller voor maatschappelijk succes dan je IQ.

Zorgelijk is dat de ongelijkheid in ons land juist op tal van fronten toeneemt. Uit het vorig jaar gepubliceerde Nederlandse status rapport 2020 over de duurzame ontwikkelingsdoelen voor 2030 blijkt dat ons land zich zowel op het gebied van (kwaliteits)onderwijs als ongelijkheid juist de verkeerde kant op beweegt, dus van het behalen van de doelstellingen af. En uit het vorige maand gepubliceerde rapport over vijf jaar implementatie van de duurzame ontwikkelingsdoelen in Nederland (2016-2020) blijkt dat juist op het gebied van ongelijkheid de grootste afruil zichtbaar is. Anders gezegd, het lijkt erop dat de voortgang bij een aantal duurzame ontwikkelingsdoelen – zoals bijvoorbeeld groene energie – juist gepaard gaat met een verslechtering op het gebied van ongelijkheid. Denk aan de milieubelasting die vooral de lage inkomens treft. De auteurs geven aan dat het hierbij nadrukkelijk gaat om het blootleggen van statistische relaties en dat nader onderzoek moet uitwijzen of het ook gaat om causale relaties.

Dat is dan ook wat wij bepleiten en de oproep die wij willen doen aan alle kandidaat-Kamerleden die momenteel op de digitale barricade staan en het toekomstige kabinet. Laat het nader onderzoeken, ontwikkel een heldere visie en maak dan fundamentele keuzes. (Kansen)ongelijkheid is geen natuurverschijnsel maar het gevolg van politiek- economisch beleid. De te maken keuzes horen niet op het bordje van de leerkracht. Kansenongelijkheid is geen probleem van de leraar maar een politiek probleem. Op dat niveau moet het dus ook worden opgelost en iedere stem is daarbij van belang.