Kans op vredesonderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland neemt toe

Speech uitgesproken bij het maandelijkse Vredesprotest op het Spui in Amsterdam

Vandaag is de oorlog in Oekraïne 29 maanden oud. Het einde is nog niet in zicht en daarmee lijkt er niets veranderd. Maar! Er hebben zich de afgelopen weken een aantal belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. De belangrijkste is de aankondiging van president Zelensky dat hij binnen zes maanden een einde wil maken aan de ‘hete fase’ van de oorlog. Die aankondiging kwam afgelopen week te midden van ondubbelzinnige berichten van de Republikeinse Conventie in de VS. Presidentskandidaat Trump en zijn maat JD Vance kondigden aan dat ze, eenmaal aan de macht, een heel andere Amerikaanse politiek zullen gaan voeren. Ze willen aansturen op onderhandelingen en de beperking van Amerikaanse wapenzendingen als een instrument gebruiken om dat voor elkaar te krijgen. Zelensky heeft dat serieus genomen en heeft, naast een lobby op Trump, twee stappen aangekondigd.

Een einde maken aan de hete fase en een vredesconferentie. Oekraïne begint een draai te maken. Minister Kuleba van Buitenlandse zaken is vandaag in China om te onderhandelen. Dat betekent dat het taboe op diplomatie nu helemaal niet meer houdbaar is en dat de vredesbeweging als de wiedeweerga moet worden versterkt.

Dat brengt me op de volgende punten;

1. De toestand aan het front
2. De barsten in de Westerse wereld
3. Tweede conferentie over vrede
4. Definitief einde aan het taboe van diplomatie

1. Toestand aan het front
Oekraïne staat voor een heel belangrijke herfst. Oekraïne probeert nu, na het mislukte offensief van vorig jaar, stand te houden. Dat lijkt te lukken. De landoorlog zit vast en Oekraïne moet hopen op de snelle bouw van een verdedigingswal langs grote delen van het lange front. Er wordt nog steeds sterk rekening gehouden met een grote Russische landaanval. Zolang die niet komt, kan de lijn worden vastgehouden. Op dit moment wordt op verschillende plaatsen aan het front de eerste Oekraïense verdedigingslinie ingenomen. Het heeft er alle schijn van dat Rusland op die plaatsen de regens van de herfst afwacht om een aanval op de tweede verdedigingslinie in te zetten en een doorbraak te forceren.

Ook als die massale aanval er niet komt, stelt Rusland de Oekraïense infrastructuur op de proef door middel van luchtaanvallen op de energieproductie. De energiecentrales worden vernietigd. Het strategische doel van Rusland is het knakken van de Oekraïense oorlogsinzet. Dit moet in de winter van ’24- ‘25 bij de Oekraïense regering het inzicht laten doorbreken dat er concessies moeten worden gedaan aan de Russische eisen. Dat betekent in feite capituleren of het zo spoedig mogelijk aangaan van onderhandelingen op basis van de stand van het politiek-militaire front.

Minister Brekelmans van Defensie tempert, zo noemt hij het, de verwachtingen over de inzetmogelijkheden van de F-16’s in bezit van de Oekraïense luchtmacht. Sneller dan verwacht zijn de basisvaardigheden door de Oekraïense F-16-piloten geleerd, maar het duurt nog lang om het toestel helemaal in de vingers te krijgen. Het ondersteunen van grondtroepen met deze vliegtuigen zit er nog niet in.

2. Barsten in de Westerse wereld
Hoewel de NAVO zelf de organisatie van de steun aan Oekraïne in de oorlog heeft overgenomen, tijdens de top van begin juli, groeien de politieke scheuren in de Westerse wereld over de strategie in de oorlog in Oekraïne. Wat is winst, bijvoorbeeld, in de oorlog, op dit moment?

In belangrijke kringen dringt het besef door dat een klinkende militaire Oekraïense overwinning onmogelijk is. Minister van Buitenlandse Zaken van de VS, Blinken, had het zonder verdere omschrijving over een noodzakelijk ‘strategisch succes’. De Britse opiniemaker Timothy Garton Ash, sinds decennia leidend commentator over de ontwikkelingen in Oost-Europa, sprak over ‘Oekraïne iets laten bereiken wat een overwinning mag heten’. In beide gevallen gaat het om zeer vage eisen.  

De al langer sluimerende onvrede over de koers van de Westerse wereld, ín de EU en de NAVO zelf, begint in rap tempo van barstjes tot scheuren uit te groeien. De vredesinitiatieven van de Hongaarse president Orban leidden tot kleine strafmaatregelen, zoals het boycotten van vergaderingen, door de EU tegen Hongarije dat momenteel het voorzittersland van de EU is.

Op de achtergrond speelt een conflict met Oekraïne over de gestopte toevoer van olie van de Russische firma Lukoil. Hongarije en Slowakije hebben twee jaar geleden een uitzondering bedongen op de olieboycot van de EU. Beide landen zijn voor een aanzienlijk deel afhankelijk van de olie van Lukoil voor de productie van energie. Oekraïne heeft de doorvoer gestopt en daarmee dreigt een energiecrisis in Hongarije en Slowakije in de herfst. Hongarije heeft de EU gevraagd er nu bij Oekraïne op aan te dringen de boycot te stoppen.

Dat alles betekent dat de interne politieke problemen in de EU toenemen. Maatregelen tegen Hongarije door de EU in Brussel zullen niet tot vrede leiden. Het is het paard achter de wagen spannen.

De ontwikkelingen in de VS, met de benoeming van Vance als kandidaat-vicepresident voor de Republikeinse partij, smeren de barsten in de Westerse wereld helemaal niet dicht. Integendeel, de mogelijke verkiezing van Trump en Vance tot het volgende presidentiële duo zal de NAVO met een diepe scheur opzadelen.

3. Tweede conferentie over vrede
President Zelensky heeft aangekondigd dat een ‘tweede conferentie’ over vrede wordt gehouden. Dat is een Oekraïens initiatief waarbij ook Rusland zal worden uitgenodigd. Waar en wanneer de conferentie wordt gehouden is nog onduidelijk. Deze is bedoeld als vervolg op de conferentie in Zwitserland in juni jl. Zelensky wil de conferentie houden vóór de Amerikaanse verkiezingen van 5 november. Kandidaat Trump kondigde half juli aan de oorlog zeer spoedig te beëindigen als hij verkozen wordt.

Eerder al wees ik er op dat de Oekraïense ambassadeur in Singapore, Kateryna Zelenko, had gesteld dat Oekraïne het Chinese plan serieus moet nemen. Ter voorbereiding van de tweede conferentie is de Oekraïense minister van Buitenlandse zaken, Kuleba, momenteel drie dagen op bezoek in China om de zaken te bespreken. Kuleba en de Chinese minister Wang spreken over de oorlog in Oekraïne en China’s rol in het bereiken van een rechtvaardige en stabiele vrede. Het is de eerste keer dat een Oekraïense topfunctionaris naar Beijing gaat. Kuleba verklaarde dat het om uitvoerige, gedetailleerde en zeer wezenlijke besprekingen gaat. Daarmee erkent Oekraïne voor het eerst het belang van de Chinese positie.

Zelensky wil niet alleen een conferentie maar binnen zes maanden ook een einde maken aan de hete fase van de oorlog. Wat de definitie is van ‘een einde aan’ of zelfs van ‘een hete fase’ lichtte Zelensky niet toe. In dezelfde dagen van deze aankondiging werden de resultaten bekend van een opiniepeiling onder de Oekraïense bevolking waarbij de steun voor onderhandeling sterk gestegen was, met als doel een vredesakkoord, ‘op Oekraïense voorwaarden’. De burgemeester van Kyiv stelde voor om een te sluiten deal in een referendum aan de bevolking voor te leggen, voor het noodzakelijke draagvlak.

De politieke en militaire spanningen in Oekraïne zullen de komende maanden toenemen. De oorlog zit momenteel vast maar Rusland kan binnenkort doorbreken. Omdat sommige machtige Westerse leiders een einde aan de oorlog willen maken door middel van onderhandelingen anticipeert Zelensky nu op de mogelijkheid dat het vanwege militaire als ook politieke ontwikkelingen verkeerd kan lopen.

4. Definitief einde aan het taboe op diplomatie
Onze Amsterdamse vredesorganisatie Stop de Oorlog in Oekraïne heeft vijf eisen waarvan het stoppen van de oorlog en de terugtrekking van Rusland uit Oekraïne de eerste twee zijn. Het stoppen van de wapenwedloop en een eis voor een kernwapenvrij Europa worden ook steeds urgenter. De vijfde eis is Diplomatie Nu!

Onze analyse van de oorlog in de afgelopen twee jaar is dat escalatie voortgaat en een motor is van meer oorlog en meer politieke spanningen. Dat laatste gebeurt ook elders in Europa en de wereld als gevolg van deze oorlog. Daarbij hebben we ons op de eigen Nederlandse regering en de Westerse bondgenoten gericht. Dat geldt ook voor de nieuwe regering, het kabinet Schoof.

Het is duidelijk dat Rusland de grootste gewelddadigheden begon. Om te vermijden dat we in een welles nietes-discussie belanden over verantwoordelijkheden en blunders toen en toen, leggen we de nadruk op diplomatie. De gewelddadigheden moeten stoppen om verder bloedvergieten en uitbreiding van de oorlog te voorkomen.

Zo’n pleidooi was lange tijd volledig taboe. Het zou in de kaart spelen van Rusland. Graag willen we al diegenen die zeggen de vrede toegewijd te zijn uitnodigen na te denken over de huidige stand van zaken en wat de weg naar een vrede zou kunnen zijn. De dood en vernietiging geldt niet alleen Oekraïense militairen, burgers en bezittingen maar ook Russische militairen. Kijk naar de draai die de regering van Oekraïne nu inzet. Hoe lang moet deze zweer in Europa blijven etteren? Wat is er nodig om een einde aan de verwoestingen te maken? Wat is er progressief of links aan het voortzetten van dit bloedbad? Wie wil met ons meewerken aan een vredesstem en deze stem versterken?

Tot volgende maand, zaterdag 24 augustus

cc-foto: Néa Dimokratía