Motie van afkeuring van D66 en CDA tegen partijleider Rutte

Update 09:20 De NOS vat het resultaat van de slag om ‘functie elders’ kernachtig samen :

Rutte is de VVD en de VVD is Rutte, zo bleek uit de antwoorden op vragen van Esther Ouwehand. Niemand heeft meer vertrouwen in die partij maar ook niemand kan om de 37 zetels heen die Rutte twee weken terug van de kiezers kreeg. De vraag is nu of ook deze kwestie weer met de gebruikelijke lading zand wordt bedekt of dat er echt een onoplosbaar probleem is ontstaan. NRC concludeert.:

Rutte heeft zich er uit gered maar de vraag is of hij het nog gaat redden.

Update vrijdag 01:40 Nadat de ex-verkenners Ollongren en Jorritsma omstandig hadden uitgelegd hoe de procedures zijn verlopen en waarom ze zich niet konden herinneren dat er over Omtzigt was gepraat bood VVD-leider Rutte in tweede termijn zijn excuses aan “alle betrokkenen” en met name Omtzigt voor het feit dat hij het formatieproces zo heeft verstoord. Daarna volgde Sigrid Kaag die verklaarde dat ze samen met Hoekstra een motie van afkeuring tegen Rutte indient en dat hij wat haar betreft een minder dominante rol in het formatieproces mag spelen totdat het vertrouwen, dat een forse deuk heeft opgelopen, is hersteld. Ze pleit voor de aanstelling van een onafhankelijke informateur en wordt daarin door een meerderheid gesteund.

Rutte overleeft daarmee het dertien uur durende debat.

Update 20.00 uur: Aan het eind van de eerste termijn van het debat in de Tweede Kamer is de toekomst van Mark Rutte nog altijd hoogst onzeker. Wel is het vooruitzicht op een voortzetting van zijn premierschap rooskleuriger dan bij de start van het debat, onder meer dankzij Sigrid Kaag (D66) en Wopke Hoekstra (CDA) die Rutte voor een val lijken te willen behoeden. Ook GroenLinks-leider Jesse Klaver toonde zich opvallend vergevingsgezind richting de VVD-voorman.

Sigrid Kaag liet tijdens haar bijdrage direct weten een motie van wantrouwen tegen Rutte niet te steunen. Op een vraag van Farid Azarkan (DENK) of dat betekent dat Kaag opnieuw tekent voor vier jaar premierschap van Mark Rutte, wilde ze niet direct antwoorden. Caroline van der Plas (BBB) wilde weten of Kaag Mark Rutte op zijn woord gelooft, maar ook die vraag ontweek Kaag.

Wopke Hoekstra begon zijn termijn scherp door te stellen dat de Nederlandse politiek ‘voor aap’ staat en eiste excuses van de verkenners aan Pieter Omtzigt. Gedurende zijn spreektekst werd de CDA’er opvallend milder. Op een vraag van Joost Eerdmans (JA21) of hij nog vertrouwen heeft in Rutte, liet Hoekstra weten eerst het debat ‘van A tot Z met elkaar’ te willen afmaken alvorens hij daar een antwoord op kan geven.

Jesse Klaver (GroenLinks) sprak van een “kwalijke” politieke cultuur in Den Haag en zei zich zorgen te maken over een naderende bestuurlijke chaos. Het optreden van Mark Rutte en van de verkenners riekt volgens Klaver naar “arrogantie van de macht”. Klaver sprak wel uit door te willen, maar daarvoor moet volgens hem wel eerst “opheldering komen”.

Andere fractievoorzitters waren steviger in hun bewoordingen. Zo zei Lilliane Ploumen (PvdA) dat Rutte zich gedraagt “als een zonnekoning die aan niemand verantwoording schuldig is”. Lilian Marijnissen (SP) zei dat heel Nederland heeft kunnen zien hoe het er binnen de regering aan toe gaat. Ze beschuldigde D66 ervan CDA’er Omtzigt te hebben laten vallen: “Hij moest actief gewieberd worden. Dat is heel ernstig.” Sylvana Simons (BIJ1) zei dat heel Nederland vandaag heeft gekeken naar de “ontspoorde hoogmoed van de zittende macht”. Ze sloot aan bij onder meer Esther Ouwehand (PvdD) als ook politieke tegenpolen Geert Wilders (PVV) en Thierry Baudet (FvD) en zei dat Rutte als symbool van een onbetrouwbare overheid moet opstappen.

Het debat werd geschorst voor een dinerpauze en gaat om 21.05 uur verder. Dan is het de beurt aan oud-verkenners Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma om verantwoording af te leggen.

Eerder: Is Mark Rutte met Pasen nog premier? De Tweede Kamer is het vertrouwen in de VVD-leider kwijt, zo blijkt tijdens het debat over memogate. Rutte erkent dat hij vorige week niet de waarheid heeft gesproken. In een gesprek met de NOS zei hij toen dat hij het met de verkenners niet over Omtzigt had gehad. Dat blijkt een leugen. “Ik heb naar eer en geweten de pers te woord gestaan”, stelt Rutte niettemin. “Ik heb mij dat achteraf verkeerd herinnerd.”

Tijdens het debat zorgde Rutte voor nieuwe opschudding. Hij zei dat hij donderdagochtend al om half acht “via-via” had gehoord dat hij het met de verkenners over Omtzigt had gehad. De andere politieke leiders kregen pas anderhalf uur later inzicht in hun gespreksverslag. Wie Rutte zo vroeg heeft ingelicht, wil hij niet zeggen. “Schoffering van de Kamer”, meent Farid Azarkan. “Misbruik van de macht”, vindt PvdA-leider Lilianne Ploumen.

Kamerleden reageren onthutst op de verdediging van Rutte. Zij vinden het moeilijk te verteren dat Rutte voor de zoveelste keer zegt dat hij zich iets niet kan herinneren. “Dit is ontluisterend”, vindt Ploumen. “Hoe denkt u geloofwaardig verder te kunnen?”

“Ik heb niet gelogen”, blijft de premier herhalen. “Dat is de waarheid. Ik sta hier niet te liegen.”

“Met deze premier kunnen we niet verder”, meent PVV-leider Geert Wilders. Hij diende al meteen aan het begin van het debat een motie van wantrouwen in. “Heel Nederland weet inmiddels dat premier Rutte het woord ‘waarheid’ niet eens kan spellen. U bent een geboren leugenaar.”

Volgens Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) is er geen enkele uitleg die gunstig is voor Rutte. “Als je zo’n slecht geheugen hebt, ben je als leider van het land ook af.” Ook Sigrid Kaag oordeelt hard. “Hier scheiden onze wegen.” Ze constateerde “een patroon van vergeetachtigheid, amnesie, ‘ik ben het vergeten'”.

Update 11:45 uur Uit de aantekeningen die de ambtenaren hebben gemaakt van het gesprek dat Mark Rutte had met de verkenners Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma, blijkt dat de premier de ‘functie elders’ voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt ter sprake heeft gebracht. “Je moet wat met Omtzigt: minister maken”, concludeerde Rutte.

Vorige week beweerde de premier nog glashard dat hij het in zijn gesprek met de verkenners niet had gehad over Omtzigt. “Ik heb daar ook even contact over gehad met Sigrid Kaag vanavond, en ook namens haar kan ik zeggen dat wij het in ieder geval in onze gesprekken niet hebben gehad over Pieter Omtzigt”, zei hij tegen de NOS.

De voormalige verkenners Ollongren en Jorritsma schreven eerder deze week dat “geen van de fractievoorzitters heeft gesproken over de heer Omtzigt”. Dat lijkt een woordenspel te zijn geweest om Rutte uit de wind te houden. Jorritsma had zelf ook een functie voor Omtzigt in gedachte: het Kamervoorzitterschap. “We zijn keihard voorgelogen door Rutte en de verkenners”, concludeert SP-leider Lilian Marijnissen.

Eerder: De Tweede Kamer debatteert donderdagmiddag over het memo waarin werd gerept van een ‘functie elders’ voor Pieter Omtzigt. Het CDA-Kamerlid noemde dat zinnetje woensdag “een affront voor de Nederlandse kiezer”. “Ik had verwacht dat binnen 24 uur opgehelderd zou zijn wie er verantwoordelijk voor was.” Zijn collega’s proberen daar donderdag alsnog achter te komen.

Woensdag eiste de Tweede Kamer al dat de ex-verkenners Kajsa Ollongren (D66) en Annemarie Jorritsma (VVD) alle stukken over hun werkzaamheden openbaar zouden maken. De hele gang van zaken lijkt de positie van Mark Rutte te ondergraven. De premier zei afgelopen vrijdag dat er geen uitleg zou komen over het zinnetje over Omtzigt. De andere partijen in de Kamer nemen daar duidelijk geen genoegen mee.

Menigeen beschouwt de memo-affaire als het zoveelste voorbeeld van de gesloten bestuursstijl waar Rutte inmiddels berucht om is geworden. Dat de VVD-leider woensdag het voorstel deed om alle verslagen van de ex-verkenners met de lijsttrekkers (behalve zijn eigen gespreksverslag) geheim te houden, zal alleen maar tot meer wantrouwen hebben geleid.

Ondertussen liggen de gesprekken over een nieuw kabinet stil. “De hele verkenning is totaal van de rails gelopen”, vatte CDA-leider Wopke Hoekstra de stand van zaken donderdag samen tegenover de NOS. Diezelfde analyse is ook van toepassing op zijn eigen partij. De relatie tussen Hoekstra en het stemmenkanon Omtzigt lijkt niet goed. In de Volkskrant schrijft Ariejan Korteweg:

Onder CDA-prominenten bestaat ook grote onvrede bestaat over de wijze waarop de partij campagne heeft gevoerd. Terwijl het CDA aanvankelijk van plan was een christelijk-sociale koers te voeren, werd het roer radicaal omgegooid nadat Hoekstra als lijsttrekker op het schild was gehesen. “Het CDA probeerde kiezers te lokken door ‘meer Rutte dan Rutte’ te zijn”, schrijft Korteweg op gezag van een partijprominent, die geheel volgens traditie anoniem blijft.