Kabinet, stop nu met Russisch gas

Nu de volle omvang van de Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne steeds duidelijker wordt en er weer een nieuw en nog urgenter IPCC-rapport over klimaatverandering op tafel ligt, zou de conclusie voor het kabinet-Rutte 4 duidelijk moeten zijn: ‘We stoppen nú met Russisch gas. En we gaan dit níet vervangen door alternatieve fossiele brandstoffen, maar zetten versneld in op energiebesparing en de groene energie-transitie.’

Elke dag dat we doorgaan met het afnemen van Russisch gas financieren wij de misdadige oorlog van Poetin. De lichamen die in Boetsja langs de kant van de weg en in massagraven liggen, maken op hartverscheurende wijze duidelijk waar deze oorlog op neerkomt: genocide. Volgens het internationaal recht is genocide het gebruik van dodelijk geweld om een ​​heel volk uit te wissen, hetzij door hen rechtstreeks te doden, hetzij door hen uit hun huizen te verdrijven en hun culturele identiteit, hun historische symbolen, hun gedeelde erfgoed te vernietigen. Dat laatste is culturele genocide en is één aspect van het oorspronkelijke concept van genocide zoals voorgesteld door de jurist Raphael Lemkin in 1944. 

Poetins oorlog tegen Oekraïne komt neer op genocide in al deze betekenissen. Poetin zelf maakte zijn bedoeling overduidelijk aan het begin van de oorlog toen hij in zijn historische speech van 22 februari Oekraïne een “fictie” noemde, een verzonnen land dat meer dan 100 jaar geleden door Lenin zou zijn uitgevonden. Poetin ontkent eenvoudig dat Oekraïne een eigen nationale identiteit heeft los van Rusland en het is deze aparte identiteit – die dus niet hoort te bestaan ​​– die hij nu probeert te vernietigen. Genocide dus. Elke dag dat wij doorgaan met het afnemen van Russisch gas is een dag extra dat wij deze genocide financieren. En dat is onacceptabel.

Stoppen met Russisch gas is haalbaar 
Het is des te onacceptabeler omdat Nederland – in tegenstelling tot veel andere Europese landen – heel goed in staat is om te stoppen met Russisch gas. Het Nederlandse gasverbruik is slechts voor 15 procent van Russisch gas afhankelijk. Nu kunnen we volgens het kabinet ons gasverbruik al met zo’n zeven procent verminderen door middel van simpele besparende maatregelen, zoals korter douchen en het lager zetten van de thermostaat in overheidsgebouwen en huishoudens. Dat is dus al bijna de helft van de hoeveelheid gas die wij van Rusland afnemen. 

Die zeven procent aan besparingen is bovendien een tamelijk voorzichtige schatting, omdat we ook door elektriciteitsbesparende maatregelen ons gasverbruik kunnen verminderen. In Nederland wordt elektriciteit namelijk ook opgewekt door de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals steenkool en aardgas. Door minder lichten of andere onnodige apparaten aan te laten staan, kunnen we dus ook besparen op ons gasverbruik. Veel kantoorpanden staan nagenoeg leeg door de hoge vlucht van het thuiswerken tijdens corona, maar veel van die panden worden nog steeds verwarmd en verlicht. Met besparingen valt dus nog een wereld te winnen in het tegengaan van onze afhankelijkheid van Russisch gas.

Sluiting Tata Steel scheelt slok op een borrel
Ook kunnen we een flinke slag slaan in de vermindering van ons gasverbruik door Tata Steel in IJmuiden te sluiten. Tata is niet alleen een van de grootste energieverbruikers van Nederland, de staalproducent is ook een enorme bron van vervuiling met allerlei dodelijke gezondheidsrisico's voor omwonenden. Diverse rapporten van het RIVM hebben laten zien hoe omvangrijk en schadelijk de door Tata Steel uitgestoten stoffen zijn. 

Niet alleen staat nu definitief vast dat Tata voor 99 procent verantwoordelijk is voor de uitstoot van de kankerverwekkende stoffen die in de regio IJmond neerdalen, Tata blijkt ook nog eens veel meer troep uit te stoten dan het bedrijf jaarlijks opgeeft in zijn milieuverslagen. Voor de kankerverwekkende PAK’s is dat zelfs 1.000 keer hoger. Omwonenden van Tata blijken gemiddeld 50 procent meer kans op kanker en andere ziektes te hebben en zelfs een tien jaar kortere levensduur dan elders in Nederland. En door de uitstoot van lood hebben de kinderen rond Tata Steel kans op een lager IQ dan gemiddeld.

Alleen al in het belang van de volksgezondheid, waar onze overheid garant voor zou moeten staan, had Tata allang gesloten worden. Ook het Nederlandse klimaatbeleid zou daarmee een grote sprong voorwaarts maken, aangezien Tata in IJmuiden dé grootste uitstoter van CO₂ in Nederland is. Ten slotte zou sluiting van Tata ook flink bijdragen aan vermindering van onze afhankelijkheid van Russisch gas, aangezien Tata in z’n eentje goed is voor zo’n twee procent van het Nederlandse stroom- en gasverbruik (en, zoals gezegd, in Nederland wordt veel stroom opgewekt door middel van aardgas). Door Tata te sluiten sla je dus drie vliegen in één klap. 

Ook sluiting kunstmestfabriek Yara is optie 
Naast Tata Steel valt ook te denken aan sluiting van Yara in Zeeuws-Vlaanderen of in ieder geval een flinke verlaging van de kunstmestproductie daar. Yara gebruikt nóg meer gas dan Tata: kun je met het gasverbruik van Tata zo’n kwart miljoen huishoudens verwarmen, bij Yara komt dat neer op zo’n 1,3 miljoen huishoudens. Sluiting van Yara zou een enorme hap uit onze Russische gasimporten betekenen. Ook hier geldt dat het Nederlandse klimaatbeleid daarmee een enorme sprong voorwaarts zou maken, aangezien de kunstmestfabriek in de top 10 van grootste CO₂-uitstoters staat. Bovendien is kunstmest de grootste bron van het broeikasgas nitraatoxide (N₂0) en daarmee een van de belangrijkste aanjagers van klimaatverandering (N₂0 is als broeikasgas zelfs 300 keer sterker dan CO₂). 

Als tegenargument wordt standaard aangevoerd dat Yara niet gesloten kan worden omdat kunstmest noodzakelijk is voor de wereldwijde voedselproductie. Maar dat is een twijfelachtig argument. Voor de Nederlandse landbouw hoeft Yara sowieso niet open te blijven. Nederland heeft, vergeleken met veel andere landen, vrij voedselrijke bodems en heeft bovendien een grote veestapel en dus de beschikking over organisch mest. Nederland kan dus zonder de kunstmest van Yara. Voor de voedselproductie in de rest van de wereld is het een ander verhaal, al zal sluiting van Yara zeker niet onmiddellijk tot voedseltekorten leiden. 

Feit is dat we sowieso wereldwijd veel minder kunstmest moeten gaan gebruiken, omdat zoals gezegd kunstmest een grote bron van broeikasgas is. Ook om de stikstofcrisis in Nederland op te lossen, moeten we af van kunstmest. Maar hoe houden we zonder kunstmest de wereldwijde voedselproductie op peil? In Nederland wordt zo’n negen procent van alle voedsel verspild, wereldwijd is dat zelfs 33 procent! We kunnen dus alleen al door voedselverspilling tegen te gaan heel veel bijdragen aan de voedselzekerheid, terwijl we tegelijk onze afhankelijkheid van kunstmest afbouwen. Ook het minder consumeren van vlees en zuivel draagt daaraan bij, omdat zo’n 40 procent van de wereldwijde landbouw bestemd is voor veevoer. 

Uiteindelijk moeten we toe naar heel andere vormen van landbouw, met lokale productie zonder monoculturen, zonder kunstmest en zonder pesticiden. Dat dit kan bewijzen de succesvolle experimenten met voedselbossen, zoals in het Gelderse Groesbeek, waar de opbrengst zelfs hoger bleek te zijn dan in de reguliere landbouw. Maar deze overgang kost tijd en kan niet stel op sprong bewerkstelligd worden. Sluiting van Yara of in ieder geval het drastisch terugbrengen van de kunstmestproductie daar zal een flinke stimulans geven aan deze noodzakelijk omschakeling naar een nieuwe landbouw. Ook hierbij geldt dat deze maatregel dus niet alleen onze afhankelijkheid van Russisch gas drastisch vermindert maar op termijn ook bijdraagt aan de oplossing van de ecologische crisis.

Stop met pappen en nathouden
Regeren betekent vooruitzien. Regeren betekent daadkracht en leiderschap tonen als dat nodig is. Regeren betekent ook kansen zien en pakken. Nu hebben we in Nederland de kans om een substantiële bijdrage te leveren aan zowel de sancties tegen Rusland als aan het klimaatbeleid door te stoppen met Russisch gas (en door het tekort niet op te vangen met andere fossiele brandstoffen maar op te lossen door middel van energiebesparende maatregelen). We hebben nu die kans, laten we het dan ook doen! Als het kabinet lef, daadkracht, morele verantwoordelijkheid en toekomstvisie zou tonen, dan zou het deze beslissing nemen. 

Helaas ontbreken al deze kwaliteiten in Rutte en zijn ministersploeg. Zo gaat het met álle grote problemen in Nederland, van de toeslagenaffaire tot de coronapandemie, van de wooncrisis tot de jeugdzorg, van het klimaatbeleid tot de compensatie van de hoge energiekosten, van de tekorten in het onderwijs tot de falende aanpak van Russische oligarchen – steeds komt het kabinet met futloze, visieloze, halfzachte maatregelen. Pappen en nathouden, meer doet men niet. En zo gaat het nu ook weer met de Nederlandse afhankelijkheid van Russisch gas. Daarin nemen we niet onze verantwoordelijkheid maar verschuilen we ons achter Europa, zoals Rob Jetten als minister voor Klimaat en Energie afgelopen zondag deed in Buitenhof. 

Verberg je niet achter Europa!
De kracht van Europa, zo wist Jetten ons daar plechtig te vertellen, is dat we als eenheid tegen Poetin optreden. En om die Europese eenheid niet in gevaar te brengen, aldus Jetten, moeten we niet op eigen houtje sancties tegen Russisch gas afkondigen. Maar dat is natuurlijk – excuseer de term – een bullshit-argument. Jetten verbergt zich achter Europa om de verantwoordelijkheid over de import van Russisch gas af te schuiven. Zijn beroep op Europese eenheid klinkt des te holler als we bedenken dat Nederland schandalig achterblijft bij de Europese aanpak van Russische oligarchen.   

Bovendien zijn de Baltische EU-lidstaten – Estland, Letland en Litouwen – inmiddels allemaal gestopt met Russisch gas, wat absoluut geen afbreuk heeft gedaan aan de Europese eenheid. Dat sommige EU-landen zoals Duitsland, Oostenrijk en Hongarije in veel grotere mate afhankelijk zijn van Russisch gas – en dus niet zo gemakkelijk daarmee kunnen stoppen – mag niet betekenen dat wij dan ook maar door moeten gaan met Russisch gas. Wij moeten in de eerste plaats solidair zijn met Oekraïne, niet met de grootafnemers van Russisch gas in de EU. De rest van Europa zal het ons echt niet kwalijk nemen als wij nu zouden stoppen met Russisch gas, integendeel. Ja, we moeten in Europa als eenheid tegen Poetin optreden, maar dat laat onverlet dat elk land daarnaast ook het zijne kan en moet doen om Poetins oorlog te stoppen. En voor Nederland is dat nu het stoppen met Russisch gas. 

Met dank aan Ilja en aan Charles en Jilt van Extinction Rebellion voor hun waardevolle suggesties.