Jort Kelder kan zelf niet beoordelen of hij onpartijdig en objectief was

Jort Kelder, die propaganda voor Forum voor Democratie financierde , zegt dat dit “geen invloed heeft gehad op zijn eigen objectiviteit als politiek duider destijds”. Hoe weet hij dat? Kunnen mensen zelf beoordelen of ze onpartijdig en objectief zijn?

Het korte antwoord: we denken allemaal dat wíj́ dat kunnen, maar niets is minder waar. Mensen kijken door de bril van hun eigen meningen en belangen en dat blijven ze doen, zelfs als ze weten dat ze die bril op hebben. Dit bleek uit gecontroleerd experimenteel onderzoek waarin deelnemers informatie kregen die hun oordelen vooringenomen maakte. De deelnemers werden ervan bewust gemaakt dat ze die vertekenende informatie hadden gekregen, dus dat ze een gekleurde bril op hadden. Desgevraagd zeiden ze zelf dat deze informatie in het algemeen de objectiviteit van iemands beoordelingen zou aantasten. Alleen vonden ze dat hun éigen oordeel desondanks toch objectief was. Terwijl het wel degelijk invloed bleek te hebben.

Vermoedelijk hadden ze het idee dat zij wel in staat waren daar doorheen te kijken en hun vooringenomenheid opzij te zetten. Anderen misschien niet, maar zij wel. Dus: zelfs als mensen weten dat ze door een gekleurde bril kijken, en erkennen dat die bril een vertekend beeld geeft, dan nog zijn ze overtuigd dat hún conclusies niet vertekend zijn.

Dit weerspiegelt een ernstig geval van zelfoverschatting. Ernstig, want het betekent dat mensen zichzelf onpartijdig achten ook als ze dat niet zijn. Als anderen dat ook geloven, kunnen deze mensen in een positie komen waarin onpartijdigheid juist cruciaal is omdat ze grote invloed kunnen uitoefenen en op anderen – bijvoorbeeld als bestuurder, rechter, of als presentator of nieuwsduider in een talkshow.

Dit is de reden waarom bijvoorbeeld politici zouden moeten melden wanneer ze cadeautjes krijgen of wanneer ze zich over een onderwerp laten bijpraten met lobbyisten of andere belanghebbenden; ze kunnen zelf makkelijk denken dat het geen invloed heeft terwijl dat toch zo is. Het maakt in zulke situaties niet uit of de persoon zelf zegt dat het geen invloed heeft, en dat is terecht. We moeten mensen domweg niet geloven als ze zeggen dat hun oordeel niet is gekleurd. Je moet jezelf ook niet geloven als je dat denkt. Om met Loesje (van de posters) te spreken: Je moet niet alles geloven wat je denkt.