Jood Süss en de moslimhaat

Moslimhaat is in Nederland zo geaccepteerd dat je er politieke verdienmodellen op kunt baseren. De leider van 's-lands grootse partij is daar het voorbeeld van maar wantrouwen tegen de islam wordt ook door anderen ingezet om stemmen te werven. Een paar dagen geleden wees Seher Khan, voorzitter van de DENK-fractie in de Amsterdamse gemeenteraad hier al op. Hij constateert dat moderne moslimhaat en klassiek antisemitisme grote overeenkomsten vertonen.

Dat is juist en daarom krijgt een oude, vergeten en vervloekte speelfilm nieuwe actualiteit: Jud Süss van Veit Hartlan. Die ging in première op 8 september 1940 tijdens de Duits-Italiaanse filmweek, een onderdeel van de Biennale in Venetië, waar deze  het predikaat verkreeg 'artistiek en bijzonder waardevol'. De eerste vertoning in Berlijn was een triomf. Eindeloos waren de toejuichingen voor de hoofdrolspelers, karakteracteur Ferdinand Marian, blonde stoot Kristina Söderbaum en jonge god Malte Jäger. Daarna volgde een zegetocht van de film door het Reich en de bezette gebieden.  Op 28 september 1940 schreef het katholieke dagblad de Maasbode:

"De film Jood Süss heeft tot strekking te wijzen op het geestelijk, zedelijk en sociaal gevaar van vermenging met het uit zijn eigen milieu ontwortelde jodendom."

Het script was gebaseerd op een bestseller van de literator Lion Feuchtwanger, die zich op zijn beurt had laten inspireren door het leven van de joodse financier Joseph Süss Oppenheimer. Deze was in dienst genomen door hertog Karl Alexander van Württemberg om zijn financiën te saneren. Zo´n positie heette hofjood. Süss Oppenheimer kweet zich met groot succes van zijn taak maar schaadde daarbij gevestigde belangen. Ook ging hij voorbij aan de oppositie van de Württembergse staten. Na het overlijden van Karl Alexander werd Süss op valse gronden ter dood veroordeeld en op 4 februari 1738 in het openbaar gewurgd. Zijn stoffelijk overschot heeft vijf jaar in een kooi gehangen vlak buiten de Württembergse hoofdstad Stuttgart.

In Engeland was al eens een succesvolle speelfilm gemaakt naar aanleiding van Feuchtwangers roman. Joseph Goebbels, minister van Volksvoorlichting en Propaganda in Nazi-Duitsland besloot het thema op zijn manier op te pakken. Jud Süss werd in het script opnieuw vorm gegeven op grond van de valse beschuldigingen uit het proces. Het verhaal van de film zat als volgt in elkaar.

Jud Süss is in zijn koets onderweg naar Stuttgart. Hij geeft een lift aan de zeer Arische Dorothea en levert haar keurig thuis af. Daar wordt Süss – als ik het mij goed herinner – bedankt door haar verloofde Karl. Die voegt er meteen aan toe dat Stuttgart voor joden verboden is en wijst hem een nabije stadspoort. Süss heeft echter een afspraak met de amlastige hertog van Württemberg, die hij grote rijkdommen in het vooruitzicht stelt als hij de kans krijgt de financiën te saneren. Om te beginnen biedt hij de hertog kostbare juwelen aan tegen een vriendenprijsje. Voorwaarde: hij moet de grenzen openen voor joden. De hertog gaat graag akkoord, want zijn maitresse wil steeds opnieuw met geschenken overladen worden.

De film toont beelden van armlastige joden die massaal het hertogdom binnentrekken om hun zakken te vullen. De rekening komt terecht bij de bevolking, voor wie Süss de ene belasting na de andere verzint. Ook poogt hij zich meester te maken van Dorothea, die inmiddels gelukkig met haar Karl is getrouwd.. Hij wil haar tot seks dwingen. Dan zal de foltering van de wegens zogenaamde samenzwering gearresteerde Karl stoppen. Zijn kreten kan ze horen.

Uiteindelijk volgt er een volksopstand. De hertog – met de misdaden van Süss geconfronteerd – krijgt een hartverlamming van schaamte. In de slotscène wordt Süss in een kooi opgehangen. Verdiende loon. De grenzen van Württemberg gaan opnieuw voor joden dicht.

Er is een treffende overeenstemming tussen de beeldtaal van Jood Süss en extreemrechtse media die de 'tsunami' van immigranten in beeld willen brengen: denk bijvoorbeeld aan rubberboten vol armelijk geklede maar agressief ogende jonge mannen. Ook het verhaal toont grote overeenkomsten: buitenstaanders komen binnen om ons uit te zuigen. Het zijn profiteurs. Zij zijn eropuit onze dochters te misbruiken. Tegelijk willen zij ons hún normen en waarden opleggen. De autoriteiten laten zich in de luren leggen of zijn actieve collaborateurs.

Er is geen verschil tussen de verjoodsing die klassieke antisemieten overal in Europa zagen en de zogenaamde islamisering van nu, een drogbeeld dat onder meer wordt uitgevent door de coming man van het Vlaams belang Sam de Rooy. Jud Süss laat zien dat het antisemitisme van de twintigste eeuw en de nazi's als twee druppels water lijkt op de moslimhaat van nu. Alleen worden kwaad en parasitisme bij een andere volksgroep gezocht.

De huidige moslimhaat en het antisemitisme zijn dan ook loten aan dezelfde stam. De verwijten die de joden in de film worden gedaan, krijg je strijk en zet te horen bij Ongehoord Nederland of uit de mond van Wilders maar dan aan het adres van moslims.

Het klassieke antisemitisme maakt uiteraard ook een revival door. Het schrikbeeld van de eeuwige jood heeft echter een wijziging ondergaan. Hij ondermijnt niet meer maar is een niets ontziende veroveraar die mannen, vrouwen en kinderen afslacht alsof het niets is. Dat komt door het imago van de staat Israël dat sterk wordt bepaald door zijn strijdkrachten. Wel hechten velen geloof aan de macht van joodse lobbies die Westerse regeringen in hun zak zouden hebben. Dat is dan weer een overeenkomst.

Hoe dan ook, wie moslimhaat effectief wil bestrijden, moet tegelijk het antisemitisme aanpakken. En als je antisemitisme op de korrel neemt, kun je niet om de moslimhaat heen. Als je één vorm van racisme legitimeert, wettig je daarmee ook alle andere. En de uitkomst is dat de politieke politie uiteindelijk ook op jouw deur bonkt.

Bekijk de integere Britse film Jew Süss uit 1934, geregisseerd door Lothar Mandes. De beroemde Duitse acteur Konradt Veidt speelt de hoodrol.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: 75 jaar Navo.