Johan Fretz met Lilian Marijnissen over migratie en linkse samenwerking: 'Allergrootste angst is dat PvdA weer met VVD in zee gaat'

Johan Fretz ontvangt in zijn podcast Waanzinnig Land de lijsttrekker van de SP, Lilian Marijnissen. Fretz steekt niet onder stoelen of banken dat hij de SP noodzakelijk acht om te komen tot de linkse regering waar progressief Nederland al bijna vijftig jaar naar snakt. "Geen linkse herfst zonder de SP."

Eerst gaat het over het plotseling aangekondigde vertrek van Sylvana Simons uit de politiek en of dat ook te maken heeft met de vrouwvijandigheid die eerder leidde tot de terugtrekking van Sigrid Kaag. Marijnissen zegt dat ze die haat erg vindt maar heeft wel moeite met het feminisme dat Kaag uitdroeg. Ze wijst er op dat Kaag het volgens haar wel erg vaak had over "vrouwelijk leiderschap". Dat is niet aan Marijnissen besteedt, maakt ze duidelijk. Fretz werpt nog tegen dat Kaag het vooral over "nieuw leiderschap" had maar dat heeft verder geen invloed op het betoog.

Daarna gaat het over identiteitspolitiek. Ook daar moet Marijnissen weinig van hebben. "Het lijkt wel alsof iedere minderheid in de Kamer zijn eigen partij wil hebben." Fretz merkt op dat het een gevolg zou kunnen zijn van de moeite die minderheden hebben om de eigen kwesties aan de orde te stellen binnen bestaande partijen. Marijnissen vindt het belangrijker dat "echte misstanden" aan de kaak worden gesteld, zoals het Toeslagenschandaal dat door toenmalig SP-Kamerlid Renske Leijten naar boven is gehaald, samen met Pieter Omtzigt en Farid Azarkan van DENK. "Ja, toen we een keer een bijeenkomst hadden met slachtoffers en ik keek in de zaal viel me wel op dat daar voornamelijk mensen met een migratieachtergrond zaten."

Intersectionaliteit, het besef dat alle vormen van onderdrukking op de een of andere manier met elkaar samenhangen, komt ook even aan de orde. Marijnissen vindt het "te ingewikkeld" zegt ze en geeft de voorkeur aan klassenstrijd. Dat laatste is het onderwerp waar Fretz het graag over wil hebben want hij is benieuwd wat de SP daarin wil betekenen en hoe. "Laten we het hebben over hoe we de ongelijkheid in Nederland gaan bestrijden," zegt Marijnissen. "En de emancipatiestrijd," injecteert Fretz. "Als vanzelf," stemt Marijnissen in. "Maar dat is onderdeel van die grote strijd."

Fretz begint over 2006, het jaar waarin de SP een historische stembusoverwinning boekte, er 16 zetels bij veroverde en met 25 zetels groter was dan de VVD. Marijnissen herinnert zich nog hoe haar vader Jan, destijds lijsttrekker, vooral daar verguld over was. "Socialisten zijn groter dan de liberalen," zei hij. "Dat kon dus." De PvdA, die in 2003 nog 19 zetels winst had geboekt, viel juist terug van 42 naar 33.

De PvdA, onder leiding van Wouter Bos, wees een aanbod van SP en GroenLinks om samen te werken bij de formatie af en ging met het CDA in zee. Dat zette al kwaad bloed natuurlijk maar vooral, zo legt Marijnissen uit, omdat de partij vervolgens een paar jaar later wél met de VVD in zee ging "om de boel kapot te bezuinigen. Het zal je niet verrassen dat het mijn allergrootste angst is dat dat opnieuw gaat gebeuren. Ik hoop echt dat we dat met z'n allen kunnen voorkomen. De PvdA heeft daar ook veel kiezers mee naar rechts gejaagd."

Fretz vraagt waarom die mensen dan niet uitwijken naar de SP. Marijnissen legt uit dat haar partij vooral last heeft van het feit dat mensen helemaal niet meer gaan stemmen. "Er zijn wijken waar wij de grootste partij zijn, soms tot de helft, maar daar gaat maar 30 procent van de mensen stemmen. Dat is een opdracht aan ons, dat moeten wij dus beter doen. Hoe zou het zijn als we daar 50 of 60 procent van zouden kunnen maken? Want jij weet ook dat in de D66 en VVD-wijken wel iedereen gaat stemmen." Ze wil de mensen terugwinnen die "afgehaakt gemaakt zijn".

Marijnissen hoopt dat met het vertrek van Rutte de ideeënstrijd weer terugkeert in de politiek. Ze merkt op dat bij de vorige kabinetsformatie door verkenner Mariëtte Hamer werd opgemerkt dat er amper ideologische verschillen waren tussen de potentiële regeringspartijen.

Vervolgens valt Marijnissen de beoogd lijsttrekker van PvdA-GroenLinks aan. "Timmermans is toch de man van de subsidies aan grote bedrijven. Ze krijgen geld voor de transitie en maken daarna winst die ze in eigen zak steken." Fretz stelt voor dat klimaatrechtvaardigheid een speerpunt zou kunnen zijn in de linkse samenwerking. Marijnissen vindt dat PvdA-GroenLinks nu voornamelijk "individuele oplossingen" voorstaan om de klimaatcrisis aan te pakken. "Wie betaalt de rekening? Geloof je meer in individuele aanpak of meer in de collectieve die wij voorstaan". Volgens Marijnissen is noch het bedrijfsleven, noch de overheid de oplossing voor de klimaatcrisis. "We moeten onze economie democratiseren."

Marijnissen vindt ook dat links te weinig oog heeft voor de gevolgen van migratie. Ze vertelt dat ze werd uitgemaakt voor racist omdat ze zich keerde tegen het onrechtvaardige verdienmodel achter arbeidsmigratie. Ze zegt zich er over te verbazen dat PvdA en GroenLinks die problemen niet willen aanpakken. Ze wil desgevraagd nog niet zeggen of ze tegen de omstreden 'deal' is met Tunesië die Rutte samen met de extreemrechtse premier Meloni van Italië heeft gesloten met het autocratisch Noord-Afrikaanse bewind. "Ik ken de details nog niet. Ik wil niet bij voorbaat roepen schande!" Ze wil af van het huidig asielsysteem omdat dat volgens haar rijke vluchtelingen bevoordeelt. Het kost immers veel geld om de overtocht naar Europa te maken. Daarnaast wil ze dat arbeidsmigratie gereguleerd wordt.

Vervolgens zet Marijnissen uiteen dat vluchtelingen vooral opgevangen worden in arme wijken en niet in rijke. "De rijken hebben het allemaal piekfijn voor zichzelf geregeld." Ze zegt zich te storen aan linkse partijen die volgens haar daar geen kritiek op uiten. "Dat is een klasseanalyse. Dat heeft niks met xenofobie te maken. (…) Je kan beter met de ChristenUnie samenwerken op het gebied van arbeidsmigratie dan met PvdA en GroenLinks." Fretz merkt op dat de ChristenUnie zich op het onderwerp vluchtelingen principiëler opstelt dan de SP. "Het gaat mij niet om een morele grens," zegt Marijnissen. "Wat koop je daarvoor?"

Daarna volgt opnieuw een spraakverwarring zoals die het hele gesprek zich eigenlijk steeds voordoet. Fretz zegt in reactie op de stelling van de SP-leider dat het juist aan ethiek ontbreekt in de politiek. Marijnissen zegt zich te baseren op haar socialistische waarden. Fretz merkt op dat die moreel zijn. Marijnissen: "Ja en laten we het daar dan over hebben en niet over wie er wel of niet moreel is."

Marijnissen komt vervolgens terug op haar harde stelling en zegt "natuurlijk is er een morele ondergrens" maar maakt duidelijk dat ze denkt dat die benadering juist kiezers afschrikt. Ze vindt dat je rustig kunt benoemen dat vluchtelingen een beroep doen op woningen terwijl er woningnood is. "Dan hoef je heus niet te gaan zeggen dat komt door neoliberaal beleid."

Vervolgens gaat het over Frans Timmermans. Fretz memoreert dat de PvdA'er zich in 2006 verzette tegen samenwerking met de SP omdat die partij nog banden had met het communisme. Dat verklaarde hij in ieder geval tegenover de Amerikanen, werd vijf jaar later onthuld door Wikileaks. Het is overigens onduidelijk of hij dat meende of dat als staatssecretaris van Buitenlandse Zaken slechts zei om zijn Amerikaanse gesprekspartner te behagen. Marijnissen heeft geen twijfel: "Het was Timmermans die de samenwerking tegenhield." Niettemin zegt ze bereid zijn met Timmermans te praten over een nieuwe poging tot samenwerken "maar dat moet dan wel op basis van ideeënstrijd". Dat is saillant omdat de linkse samenwerking in 2006 juist geklapt zou zijn op ideologie. 

Marijnissen merkt tot slot op dat de economische ongelijkheid in Nederland bijna net zo groot is als in de VS. "Het is toch raar dat het daar niet elke dag over gaat? Daarom moeten we politiek andere keuzes maken."