Jesse Klaver wil met links blok Nederland gaan verbouwen

Jesse Klaver wil met een links blok en een gezamenlijk programma de volgende Tweede Kamerverkiezingen in. Dat blok bestaat vooralsnog uit zijn partij GroenLinks en de PvdA maar andere partijen kunnen zich daarbij aansluiten. Volgens Klaver is samenwerking de enige manier om linkse idealen te realiseren. Hij verwees naar Spanje en Duitsland waar linkse partijen door gezamenlijk in staat zijn gebleken een stembusoverwinning te halen en regering te vormen. Daar tegenover staat bijvoorbeeld Italië waar door de verdeeldheid op links nu zelfs extreemrechts aan de macht komt.

Klaver ontvouwde zijn visie tijdens de Kerdijk-lezing in de Haagse sociëteit De Witte, die dit jaar voor de zesde keer gehouden werd. De lezing is vernoemd naar Arnold Kerdijk, een progressief politicus uit de 19e eeuw die een hele reeks hervormingen wist te realiseren. Hij richtte onder meer de Vrijzinnig-Democratische Bond op, een van de organisaties die na de Tweede Wereldoorlog opging in de PvdA. Ook was hij de eerste directeur van de Rijkspostspaarbank, een staatsbank die arbeiders in staat stelde veilig te sparen en hen daartoe aanspoorde. De staatsbank is eind vorige eeuw geprivatiseerd en opgegaan in ING.

Over dat laatste handelde het eerste deel van de lezing van Klaver die uiteenzette hoe het marktdenken de samenleving in een wurggreep houdt. In plaats van dat mensen worden aangemoedigd samen te werken wordt iedereen tot elkaars concurrent verklaard. De overheid die een verbindende en faciliterende rol zou moeten vervullen is teruggebracht tot een nachtwakersstaat die de markt zoveel mogelijk de vrije hand geeft. De GroenLinks-leider opende een felle aanval op het neoliberalisme "de ideologie waarvan de VVD zegt dat die niet bestaat maar die overal in de samenleving is doorgedrongen."

Klaver stelde dat Kerdijk en de zijnen zoveel bereikten omdat ze niet van opgeven wisten. Ze gingen net zo lang door tot ze hun doel hadden gerealiseerd. Ze lieten zich niet weerhouden door scepsis of cynisme. Die les presenteerde hij aan de linkse burgers van Nederland. "Wat als zij wel hadden opgegeven? Dan waren veel verworvenheden die we nu vanzelfsprekend vinden er gewoon niet geweest."

We moeten niet zozeer afbreken alswel gaan bouwen, betoogde Klaver in een bezielende lezing waarin hij in heldere, begrijpelijke taal uiteenzet wat een linkse toekomst inhoudt:

"Dat bouwen, dat doen we op basis van klassieke links-progressieve waarden: rechtvaardigheid duurzaamheid en gelijkwaardigheid. Waarden die de inspiratiebron zijn geweest van de vele links-progressieve bewegingen op wiens schouders wij vandaag staan. Wat zou er moeten gebeuren?

Ten eerste moeten bouwen aan een nieuwe verzorgingsstaat. Een nieuwe verzorgingsstaat die bestaanszekerheid niet minimaal interpreteert, maar maximaal nastreeft, die de welvaart eerlijk verdeelt en waar breed toegankelijke publieke voorzieningen in publieke handen zijn.

Ten tweede: bouwen aan een nieuwe duurzame economie. Waarin we zorgen dat alles wat schoon en duurzaam is groeit, en grenzen stellen aan groei die roofbouw pleegt op onze planeet. En waarin niet de winst van aandeelhouders leidend is maar datgene wat van toegevoegde waarde is voor de samenleving als geheel.

En ten derde: bouwen aan nieuwe gemeenschapszin en gelijkwaardigheid. Om een samenleving te realiseren waarin we elkaar niet aanspreken als consument of concurrent, maar als gelijkwaardige medemens."

De GroenLinks-leider kwam helemaal op stoom toen hij schetste hoe de linkse samenwerking het voorbeeld moet geven in het stoppen met concurreren:

"Ik denk dat de samenwerking tussen de Partij van de Arbeid en GroenLinks een belangrijke volgende fase in moet. Dat we de dure plicht hebben aan de kiezers een alternatief te presenteren. Dat kan alleen als we het samen doen. We hebben het laten zien met ons gezamenlijk plan voor een prijsplafond voor de energierekening We gaan het laten zien bij campagne voor de Eerste Kamerverkiezingen volgend jaar. En we moeten het ook laten zien bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen.

Daarom is mijn ideaal dat Partij van de Arbeid en GroenLinks als één links-progressief blok, en met een gezamenlijk programma, de volgende verkiezingen voor de Tweede Kamer ingaan. Dat links-progressieve blok moet de grootste van Nederland worden. De tijd is rijp voor linkse hergroepering. Daarom moeten we ons fundamenteel aan elkaar committeren. Verder kijken dan één verkiezing. De kiezer heeft recht op een wezenlijk alternatief in dit versplinterde politieke landschap. Die moeten wij bieden."

Na afloop was er een paneldiscussie met Marjolein Moorman, PvdA-leider in Amsterdam, oud-PvdA-leider Job Cohen en de topeconoom Marieke Blom van ING. Moorman omarmde de woorden van Klaver. Cohen deed dat ook maar leverde als kritiekpunt dat het neoliberalisme niet helemaal afgeserveerd moet worden. "De overheid heeft ook zaken slecht gedaan. Of kan ze niet." Blom sloot zich daarbij aan. Klaver wees er op dat hij er niet op uit is alles over te dragen aan de overheid maar wel aan publieke instellingen. "Het gaat erom dat je niet alles automatisch overlaat aan de markt." Hij noemde als voorbeeld de aanleg van groene energiebronnen als bijvoorbeeld zonneweides. De winst daarvan gaat nu naar Chinese investeerders terwijl de omwonenden louter met de nadelen zitten. "Maak daar publiek bezit van en laat de winst terugvloeien naar de samenleving." Of woningcorporaties die zonder winstoogmerk voor een goed woningaanbod kunnen zorgen dat niet alleen de lage maar ook middeninkomens van betaalbare woningen voorziet. "Alle huur wordt sociale huur," had Klaver al in zijn lezing verkondigd.

Moorman viel Klaver bij. Zij stelde dat er gemakkelijk gezegd wordt dat de overheid iets niet kan terwijl in de praktijk blijkt dat de markt het niet kan. "In Amsterdam is een hele straat, die bestond uit betaalbare huurhuizen en waar ik vroeger zelf woonde, opgekocht door de Amerikaanse investeerder Blackstone die er nu een vermogen aan huur voor vraagt. Een deel van de huizen staat zelfs leeg omdat niemand het meer kan betalen. Wie is hier nou gek?"

Dat was een terugkerend thema. Linkse idealen worden vaak makkelijk weggezet met als argument dat ze onhaalbaar zijn maar de neoliberale praktijk die in plaats daarvan omarmd wordt blijkt juist niet te werken. Presentator Martijn de Greve probeerde nog een barst in het nieuwe linkse blok te slaan door te verwijzen naar de peilingen. Moorman sloeg meteen terug en wees er op dat in veel van de peilingen een verbond van PvdA en GroenLinks juist steeds de grootste is.

Klaver veegde de heiligverklaring van peilingen van tafel. "Politici zijn daar bang voor en durven vervolgens geen noodzakelijke beslissingen te nemen. Het gaat niet om de peilingen. Het gaat om wat je wilt bereiken en ongeacht de peilingen zullen we net zo lang doorgaan totdat we dat voor elkaar hebben." Waarmee de avond eindigde zoals die begon, met verwijzing naar het doorzettingsvermogen van Kerdijk.

Saillant is dat de vorige Kerdijk-lezing in 2019 werd gehouden door Rob Jetten die toen nog leider van D66 was. Ook hij schetste een scherp beeld van hoe de markt faalt en er progressieve inzichten nodig zijn om tot verandering te komen. Onder Sigrid Kaag is D66 een rechtsere koers gaan varen maar de partij maakte ooit deel uit van een links blok. Keerpunt '72, dat begin jaren zeventig leidde tot de vorming van het kabinet Den Uyl, was een initiatief van PvdA, D66 en PPR. Die laatste partij is later opgegaan in GroenLinks. Mede op dat verleden is de hoop voor de linkse toekomst gebaseerd.

Lees hier de hele lezing van Jesse Klaver.