Jesse Frederik: ‘Ellende rond toeslagenaffaire begon al bij wetgeving’

De Belastingdienst is niet de hoofdschuldige achter de ellende rond de kindertoeslagaffaire. Het begon met hardvochtige, onuitvoerbare wetgeving. De Tweede Kamer had daar te weinig oog voor. Dat zegt journalist Jesse Frederik van De Correspondent in de podcast Betrouwbare Bronnen. Hij komt vandaag met een groot artikel over de kwestie en schrijft een boek. Frederik sprak betrokkenen, ging terug naar de bronnen en las tientallen interne verslagen uit het overheidsapparaat.

De Belastingdienst ging vaak keihard om met ouders waarvan de kindertoeslag-aanvraag niet zorgvuldig was ingevuld. Maar, zegt Jesse Frederik, het handelen van de Belastingdienst kwam niet uit de lucht vallen. “Daar zit wetgeving achter en rechterlijke uitspraken waarin het handelen van de Belastingdienst wordt goedgekeurd. En daar zit de ook de Tweede Kamer achter en de media die heel streng aangedrongen op bestrijding van elk misbruik.”

Het begon met de zogenoemde Bulgarenfraude, met beelden van mensen die in een Bulgaars dorpje voor hun doen riant leefden van een Nederlandse uitkering. “Dat ging om 3,6 miljoen euro in een periode dat er 68 miljard euro aan toeslagen is uitgekeerd. Een heel klein percentage waar de Tweede Kamer zich heel lang mee bezig hield. De wetgeving moest toen fors worden aangescherpt. Er ging 25 miljoen extra naar opsporing en dat bedrag moest zichzelf ook terugverdienen.”

Het werd allemaal heel streng. Daar kwam bij dat het begrip ‘fraude’ aan inflatie onderhevig was, zegt Frederik. “Fraude is kwaadwillig, is strafrecht. Er circuleerde een bedrag van anderhalf miljard euro aan toeslagen wat terugbetaald moest worden. Maar heel veel van de zes miljoen mensen die toeslagen ontvangen moeten wel eens wat terugbetalen. In de beeldvorming was het allemáál fraude geworden.”

In die tijd werd de kinderopvangtoeslag ingevoerd. “De Tweede Kamer drong aan om die snel uit te keren, ook al kon het computersysteem van de Belastingdienst het niet aan. Als opa en oma de kinderen opvingen, konden ze daar nu een toeslag voor krijgen. Daar moesten de ouders een eigen bijdrage voor betalen en om dat in goede banen te leiden, kwamen er gastouderbureaus. Er ontstond een spiraal van regels. Pas na zes jaar was er een goed werkend ict-systeem. Ondertussen was er een stuwmeer aan bezwaarschriften.”

De Tweede Kamer geeft een richting aan, maar is nauwelijks geïnteresseerd in de uitvoering, zegt Frederik. “De wettelijke regels werden zo streng, dat iemand die ergens 190 euro teveel had ontvangen, opeens met terugwerkende kracht alles van de voorgaande jaren moest terugbetalen. Dat kon wel 18.000 euro zijn. Binnen de Belastingdienst werd gezegd: het wordt wel erg bar nu, ouders gaan de vernieling in terwijl ze van niks weten. Wij willen daar een oplossing voor. Maar het ministerie van Sociale Zaken – toen onder minister Henk Kamp van de VVD – weigerde de wet te veranderen. Onder minister Lodewijk Asscher (PvdA) werd gezegd: we gaan nu niets wijzigen, want we willen eigenlijk op termijn helemaal van al die toeslagen af.”

Frans Weekers (VVD), staatssecretaris in het kabinet Rutte II, moest aftreden. Zijn opvolger Eric Wiebes was net op tijd weg en werd minister (van Economische Zaken en Klimaat). Staatssecretaris Menno Snel (D66) wilde ingrijpen en zei in de media dat voor de gedupeerde ouders genoegdoening nodig was. “Hij kreeg meteen een boos telefoontje van staatssecretaris Tamara van Ark (Sociale Zaken, VVD) dat hij dit niet kan zeggen buiten het kabinet om”, vertelt Frederik. “In de ministerraad is een pleidooi van Snel hiervoor eerder afgewezen. Sociale Zaken stelde: het is niet de wetgeving die verkeerd is, maar de uitvoering. Inmiddels is Sociale Zaken hierop teruggekomen, maar heel lang ging het zo.”

Jesse Frederik noemt het absurd dat er aangifte is gedaan tegen de Belastingdienst: “Als je het hele dossier bekijkt, zie je dat vanuit de Belastingdienst herhaaldelijk bij het eigen ministerie van Financiën is aangegeven dat het heel ver ging wat er gebeurde. Daar is politiek niks mee gedaan, dat is gestrand. De directeur Toeslagen is op non-actief gesteld, terwijl duidelijk is dat ook hij aandrong op verandering. Misschien zijn de ambtenaren geen held geweest omdat ze zich erbij neerlegden dat er politiek niets gebeurde, maar aangifte gaat wel heel ver. En je maakt echt dingen kapot bij zo’n dienst.”

Na het aftreden van Menno Snel heeft minister Wopke Hoekstra (Financiën) besloten de hele dienst op te knippen. “Bij de Belastingdienst vragen ze zich af: wat gaat er gebeuren? Totale paniek. De politiek praat nu weer over het afschaffen van al die toeslagen. Deze sfeer veroorzaakt weer extra uitvoeringsproblemen. En daar hebben ze het in de politiek over vier, vijf jaar dan weer over”, zegt Frederik.

Maandag 16 november start de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag met haar verhoren. “Het is goed dat nu ook de oud-bewindslieden van Sociale Zaken verhoord worden. Dat ministerie is tot nu toe te veel buiten beeld gebleven.”

Na publicatie ontstond er in de journalistiek discussie over de beweringen van Frederik. Reden voor Betrouwbare Bronnen om hem enkele aanvullende vragen te stellen. Die vind je hier.