Je kunt zeggen wat je wilt maar de premier heeft een knappe prestatie geleverd
Rutte zit op rozen. U zou met zo’n track record al lang op straat gezet zijn. Hij niet
Er zijn in Nederland eigenlijk geen premiers geweest die er op zoveel terreinen zo’n ongelooflijke puinhoop van hebben gemaakt als Mark Rutte. Natuurlijk spannen het toeslagenschandaal en de affaire rond het Groninger aardgas de kroon maar er is nog veel meer zoals iedereen weet die het ongeluk heeft met de jeugdzorg te maken te krijgen of een beroep moet doen op de WMO. Donderdagochtend bevatte de Volkskrant een groot artikel over de snel toenemende dakloosheid in Nederland. Wie om welke reden dan ook hun woning verliezen in Nederland zonder dat daar gekte of verslavingen aan ten grondslag liggen, kan wat de overheid betreft de pestpleuris krijgen. Dat komt omdat aan het beleid van Mark Rutte wel degelijk een visie ten grondslag ligt: zelfredzaamheid. Dat is de zon aan zijn ideologische horizon.
Je zou zeggen: genoeg is genoeg. Deze brekebeen moet toch al lang doorgegroeid zijn naar het voorzitterschap van een of andere internationale organisatie zoals dat andere rampenplan in mensengedaante, Hans Hoogervorst, aan wie we het oligopolie van zorgverzekeringsmaatschappijen te danken hebben. Hij was van 2011 tot 2021 voorzitter van de International Accounting Standards Board.
Toch niet. Mark Rutte weet zich moeiteloos als minister-president te handhaven. Dat komt omdat het zijn eerste prioriteit is verrassingen te voorkomen. Niets wezenlijks komt op de agenda van de Tweede Kamer dat niet uitgebreid is voorgekookt. Van alles dient de uitkomst al in een vroeg stadium vast te staan. Het liefst neutraliseert Rutte ook nog van te voren lobby- en belangenorganisaties. Het klimaatbeleid is daarvan een goed voorbeeld. Alle clubs die daarmee te maken hebben werden eerst verwikkeld in een uitgebreid overleg aan zogenaamde tafels. De na eindeloos onderhandelen tot stand gekomen documenten hadden zo het commitment – woord dat de premier de laatste jaren graag gebruikt – van al deze clubs. Ze konden geen verzet meer aantekenen. Vervolgens zorgt Rutte er voor dat de partijen in zijn coalitie niet verder komen dan enig gesputter voor de bühne. Als het op stemmen aankomt, steunen zij altijd de premier. Deze heeft in zijn garderobe het boetekleed hangen, dat hij desgewenst aantrekt. In de Tweede Kamer en tijdens interviews onderscheidt hij zich door eindeloze verhalen vol half relevante uitweidingen. Daarbij maakt Rutte graag gebruik van op dat moment modieuze politieke uitdrukkingen. Zo lag tijdens de affaire “functie elders” het “macht en tegenmacht” in zijn mond bestorven. Als het echt niet anders kan, aarzelt hij niet bewindslieden uit zijn kabinet op te offeren maar zelf trekt hij nooit consequenties uit welk falen dan ook. Behalve bepaalde capriolen voor de bühne. Zo was het een knap staaltje van boetekleedstrategie om vanwege de toeslagenaffaire met het hele kabinet af te treden. Hierna regeerde hij demissionair door, een periode die eindeloos werd gerekt vanwege de zich voortslepende coalitieonderhandelingen na de coronaverkiezingen van 2021. Omdat het kabinet al gevallen was, bleek Rutte extra ruimte te hebben om de strijd met de pandemie aan te gaan. Ook hier neutraliseerde hij de belanghebbenden door zich te baseren op kopstukken uit de zorg die desgewenst konden optreden als kop van Jut.
Een minderheid in de Eerste Kamer is geen probleem. Van te voren worden voorstellen zo geplooid dat het altijd mogelijk is door een tijdelijk bondje met een oppositiepartij toch een meerderheid te bereiken. Dit gebeurt, hoor je de laatste tijd, door het drinken van kopjes koffie. De oppositiepartij wordt zo voorgespiegeld dat ze iets heeft bereikt. Dat werkt al twaalf jaar perfeccio.
Kritische Kamerleden hebben onder deze omstandigheden vaak gelijk maar krijgen het nooit. Het beste voorbeeld daarvan is Pieter Omtzigt die is teruggebracht tot een roepende in de woestijn ondanks de kwaliteit van zijn interventies. En alles eindigt met een hernieuwd vertrouwen in de premier.
Nu en dan doen zich anomalieën voor: dat zijn individuen die via procedures bij de rechtbank wetsverkrachting door het kabinet een halt toeroepen. In dat geval procedeert de staat tot het uiterste door. Bij verlies wast de premier vervolgens zijn handen in onschuld. Zijn handen zijn gebonden. Er ligt nu eenmaal een rechterlijke uitspraak. Daar kun je hém niet op aankijken.
Ook afgelopen dinsdag en woensdag speelde de premier het knap. Hij liet de oppositie rustig storm lopen met feiten, cijfers en diep gevoelde emotie. Hij reageerde met zijn eindeloze palavers. Hij betuigde zijn spijt over het feit dat die betogen zo technocratisch klonken. De premier hoefde zich nergens zorgen over te maken. Hij wist dat een motie van wantrouwen door zijn coalitie zou worden verworpen. Hij ging het zelf oplossen, zei hij. Dat doet de premier ook: hij noemt plucheplakken verantwoordelijkheid nemen. Ondertussen slaapt hij al twaalf jaar de slaap der rechtvaardigen. Als er iemand de hele nacht ligt te woelen, hij niet.
De kastanjes worden ondertussen uit het vuur gehaald door staatssecretaris Hans Vijlbrief, lid van de gehate coalitiepartij D66. In de ogen van de Groningers uit het aardbevingsgebied zijn de tranen van deze bewindsman oprecht. Ze geloven hem als hij net als zijn voorganger een snelle afwikkeling van zaken belooft. Rutte kan zich voorlopig achter hem verschuilen. Als het tegenvalt met die snelle afwikkeling, zal de schuld op Vijlbrief geschoven worden.
Toch is er een manier om snel van premier Rutte af te komen. Dan moeten oppositiepartijen zich niet langer blij laten maken met een dooie mus maar in de Eerste Kamer een monsterverbond sluiten van links tot rechts. Enig doel: Rutte naar huis sturen. Als zij daartoe niet bereid zijn, zal zijn vierde kabinet de rit gewoon uitzitten.
Voor de linkse partijen is dit een groot dilemma. Als het lukt en er komen nieuwe verkiezingen, dan zullen juist partijen rechts van de VVD daarvan profiteren gezien de stemming onder het electoraat. Hebben zij dan niet liever de duivel die ze kennen?
Rutte zit op rozen. U zou met zo’n track record al lang op straat gezet zijn. Hij niet.
Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.
Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.