Israël en Palestina: Albert Einsteins visie is nog altijd actueel

Ook langdurige en gewelddadige conflicten kunnen pas blijvend tot een oplossing komen wanneer de betrokken partijen daadwerkelijk begrip hebben voor elkaars gevoeligheden en belangen.

Dat speelt ook bij de confrontatie tussen Israël en de Palestijnen. Vaak wordt daarvan als begindatum 1948 genoemd, het jaar waarin de Joden in Palestina eenzijdig de staat Israël uitriepen. In feite begonnen de tegenstellingen echter al in de jaren twintig van de vorige eeuw met de groeiende stroom Joodse, veelal Zionistische, immigranten naar Palestina. Dat was toen een mandaatgebied van de Volkenbond (voorloper van de Verenigde Naties) onder Brits bestuur. Een Joodse staat in Palestina was destijds zeker niet de wens van alle Joden. Velen verzetten zich fel tegen dat idee en opteerden voor integratie of assimilatie in de landen waar ze woonden.

Weinig bekend is dat de wereldberoemd geworden geleerde van Joodse afkomst Albert Einstein zich altijd fel heeft verzet tegen een Joodse staat. Hij heeft daarover uitvoerig gesproken en geschreven, vanaf de jaren twintig tot na de verschrikkingen van de Joden-uitroeiing onder de Nazi’s.

Ook anno 2024 blijft het van belang om weet te hebben van Einsteins kijk op een Joodse staat en zijn waarschuwingen voor de gevolgen daarvan. Even relevant blijft zijn consequent benadrukken van actieve samenwerking met de Arabieren die al in Palestina woonden.

Behartenswaardig is zijn uitspraak om God maar beter uit de discussie te laten omdat beide partijen God aan hun kant zien: “Als God het land aan de Joden heeft beloofd, dan is het ook God die daar Arabieren heeft geplaatst”.

Einstein was een aanhanger van het zogenaamde 'culturele' Zionisme. Dat streefde geen politiek doel na maar was sociaal-cultureel van aard; de Joodse gemeenschap in Palestina zou een centrum van modern intellectueel leven moeten worden, “een spiritueel centrum voor de Joden van de hele wereld.”

Al snel baarden de doelstellingen en werkwijze van de politieke Zionisten hem zulke zorg dat hij niet langer geassocieerd wilde blijven met de Zionistische beweging, “tenzij die vrede met de Arabieren wil sluiten, in daad en woord.”

Einsteins argumenten tegen een eigen staat waren fundamenteel. Voor hem verzette de “wezenlijke aard van het Judaïsme” zich tegen een Joodste staat met grenzen, een leger en wereldlijk bestuur. Hij vreesde het ontstaan van een “eng nationalisme dat zou leiden tot een situatie van vijandigheid en geweld”.

Tot op het laatst ijverde hij ook voor het vreedzaam naast elkaar bestaan en actieve samenwerking van Joden en Arabieren. Arabieren waren “onze broeders”, “onze verwanten”, “twee aan elkaar gerelateerde stammen“. Al in 1929 schreef hij dat als de Joden niet eerlijk met de Arabieren zouden kunnen samenwerken “zij niets hadden geleerd gedurende hun tweeduizend jarig lijden en het lot zouden verdienen dat hen ten deel zou vallen.” Nog in 1948 antwoordde hij op een vraag naar zijn plan voor de problemen in Palestina met een eenvoudig: “Samenwerking met de Arabieren.”

Als het dan toch tot een staat moest komen kon dat voor Einstein alleen maar een binationale zijn met gelijke rechten voor Joden en Arabieren.

Diep tragisch voor Israël en de Arabische wereld is dat zoveel Israëlische politieke leiders niet hebben gehandeld naar Einsteins voorstellen en waarschuwingen, en dat ook nu niet doen. Toch zijn er in het huidige Israël nog 'Einstein-erfgenamen' te vinden. Bijvoorbeeld de onvermoeibare activisten van de Israëlische NGO’s die zich blijven inzetten voor actieve samenwerking met de Palestijnen en het verdedigen van hun belangen, organisaties als “B Tselem”, “Gisha”, “Rabbis for Human Rights” en de organisatie van oud-soldaten “Breaking the Silence”; ook de Israëlische krant Haaretz, die met zijn onafhankelijke berichtgeving en analyses tegen de stroom van goedkoop Israëlisch nationalisme blijft inroeien. In Nederland hebben we “Een Ander Joods Geluid” en “Gate48”,  in de Verenigde Staten groepen als “Jewish Voice for Peace” en “Tzedek.”

Nog altijd krijgen deze Einstein-erfgenamen geen plaats in de berichtgeving en publieke discussie in Nederland. Het is hoog tijd dat dat verandert, dat de waarheid die zij brengen hier luid gehoord wordt. Zodat die kan worden meegenomen in het Nederlandse en Europese beleid en hard wordt gemaakt in de omgang Israël.