Is Israël een laatste rest van het kolonialisme?

Of hebben we hier te maken met het zoveelste voorbeeld van een omvolkingstheorie?

Je hoort de laatste dagen vaak: "Israël is een van de laatste koloniale projecten. Daarom heeft het geen bestaansrecht". Of woorden van (min of meer) gelijke strekking. Niet iedereen voegt daar dan aan toe dat Hamas evenmin deugt.

Theodor Herzl kreeg met zijn boek Der Judenstaat (1896) weerklank. Een jaar later riep hij het eerste Zionistische congres bijeen. Zo ontstond er langzaam maar zeker een steeds breder geschakeerde beweging die immigratie van Joden naar Palestina propageerde omdat daar voor hen een veilig thuis tot stand kon komen. Op dat moment maakte het Heilige Land deel uit van het Ottomaanse rijk, dat zich uitstrekte van Albanië tot de Perzische Golf en van de Kaukasus tot Aden. Voor Palestina hadden de sultans maar beperkte aandacht.

Het Ottomaanse Rijk sloot zich een paar weken na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog aan bij Duitsland. Met name de Russen en de Engelsen vielen Het Ottomaanse Rijk met kracht en met zeer wisselend succes aan. Bij de Britse strategie behoorde het creëren van binnenlands verzet. Zo slaagde de beroemde inlichtingenofficier T.E. Lawrence erin de vorsten en volkeren van het Arabische Schiereiland in opstand te brengen tegen de Ottomanen met de belofte dat de geallieerden hen dan een onafhankelijk groot Arabisch Rijk zouden geven. Lawrence verwierf grote roem met zijn nogal onleesbare memoires Seven Pillars of Wisdom (1926) waarop veel later de succesfilm Lawrence of Arabia werd gebaseerd met Peter O´Toole in de hoofdrol. De film kreeg zeven Oscars.

De Britten gingen zelf ook tot de aanval over. Ze leden op het schiereiland Gallipoli een zware nederlaag tegen de Ottomaanse  troepen onder leiding van Kemal Pasja, de latere Atatürk. Invasies van Irak en Palestina hadden meer succes ook al ging het met name op het laatstgenoemde front alles behalve van een leien dakje.

In dat kader hoort de beruchte Balfour Declaration thuis. Deze verklaring wordt door velen als het begin beschouwd van het koloniale project Israël en dus van alle ellende. In Britse regeringskringen was de gedachte opgekomen dat de zionisten misschien net zo bruikbaar waren als de Arabische woestijnbewoners rond Lawrence. Op 2 november 1917 schreef minister van Buitenlandse Zaken Arthur Balfour een briefje aan Lord Lionel Walter Rothschild, een zeer vooraanstaand joods leider in het Verenigd Koninkrijk met het verzoek de volgende verklaring door te geven aan de Zionist Federation of Great Britain and Ireland.

"His Majesty's Government views with favour the establishment in Palestine of a national home for the Jewish people, and will use their best endeavours to facilitate the achievement of this object, it being clearly understood that nothing shall be done which may prejudice the civil and religious rights of existing non-Jewish communities in Palestine or the rights and political status enjoyed by Jews in any other country."

Op dat moment was de Britse invasie van Palestina nog in volle gang. Op 10 december 1917 pas viel Jeruzalem. Het duurde nog een half jaar voor heel het land veroverd was.

Het is belangrijk te beseffen wat er precies in de verklaring van Balfour staat: De Britse regering ondersteunt de vestiging van een nationaal joods tehuis in Palestina, op de nadrukkelijke voorwaarde dat niets gedaan wordt dat de burgerlijke en religieuze rechten van niet-Joodse gemeenschappen in gevaar brengt en evenmin de rechten en de status die joden genieten in andere landen.

Met andere woorden: de zittende bevolking van Palestina mocht er geen enkele last van hebben. Andere landen mochten hun joodse burgers niet ontrechten om ze naar het joods nationaal tehuis af te schuiven.

Na de capitulatie van het Ottomaanse Rijk zijn de Arabieren op grote schaal door de geallieerden bedrogen. Een delegatie onder leiding van de Egyptische staatsman Saad Zaghloul werd aan de deur gezet bij de vredesonderhandelingen van Versailles. Een groot Arabisch rijk kwam niet tot stand. Engeland en Frankrijk verdeelden het Midden-Oosten onderling en namen het bestuur in handen, zogenaamd als mandataris van de Volkenbond, de pas opgerichte voorloper van de Verenigde Naties. Het Verenigd Koninkrijk maakte van zijn mandaatgebieden Irak en Transjordanië, monarchieën die onder strak koloniaal toezicht bleven staan. Daarmee scheepte men twee prinsen uit Mekka af, die Lawrsence essentiële steun hadden gegeven. Uiteraard werd de bevolking niets gevraagd. Koning Abdoellah II van Jordanië stamt van zo'n prins af.

Palestina was een lastiger zaak want daar kwam het al gauw tot botsingen tussen Arabische ingezetenen en Joodse nieuwkomers. De Britten probeerden – de dubbele boodschap in de Balfour Declaration indachtig - immigratie uit Europa zoveel mogelijk te frustreren, tegen te gaan en te beperken. Dat beleid hielden ze tot hun vertrek in 1948 vol. Vandaar dat de Joodse terreurbewegingen Britse soldaten en bestuurders als doelwit kozen. Zo pleegde de Irgoen van de latere Israëlische premier Menachem Begin op 22 juli 1946 een aanslag op het King David Hotel in Jeruzalem, waarbij 91 personen omkwamen onder wie ook een aantal joden, die kennelijk als collaborateur werden beschouwd. Het was geen koloniaal project allemaal. Het was een wespennest.

Arabische Palestijnen op hun beurt maakten geen geheim van hun sympathie voor de nazi's en hun hoogste religieuze leider Amin Al-Hoessein, de mufti van Jeruzalem die de Al-Aqsa moskee beheerde, liet zich met graagte voor het karretje van Hitler spannen. De Wehrmacht bracht trouwens een Vrij Arabisch Legioen op de been.

Nieuwe joodse immigranten kwamen het land binnen met methodes die wij tegenwoordig als mensensmokkel zouden definiëren. In het bijzonder na de Tweede Wereldoorlog arriveerden zij op wrakke schuiten die door zionistische organisaties werden uitgereed en bemand. Dat is het onderwerp van Exodus, de bestseller van Leon Uris, die net als the Seven Pillars of Wisdomwerd verfilmd. Geen Oscars, wel veel bezoekers, Als de Britten zo'n schip tijdig in de gaten kregen, verdwenen de opvarenden naar interneringskampen op Cyprus. 

De parallel met de huidige immigratie naar Europa is opvallend. Ook hier pleiten politici ervoor immigranten ergens buiten de Unie op te bergen. Daarbij wordt dan verwezen naar de praktijk van Australië. Net als rechts-populistische politici van nu beweerden de tegenstanders van het Nationaal Joods tehuis dat Palestina al inwoners had, zo vol genoeg was en dat immigranten er niets te zoeken hadden. Zij waren kolonisten. Precies zo redeneren Europeanen die aan de islamisering van hun continent geloven. Zij stellen dat er geen plaats is voor zoveel immigranten en dat er sprake is van een al dan niet bewust geplande kolonisatie. Daarbij gebruiken zij graag de term omvolking. Wie Israël een koloniaal project noemt, onderschrijft dus de theorie van de omvolking, niet door moslims, maar door joden. Je begeeft je dan ideologisch op zeer glas ijs. Dat moet een ongemakkelijk gevoel geven, tenzij je trouw bent aan Thierry Baudet, die inmiddels afstand neemt van Israël.

Bovendien zijn – nogmaals - de Britten tijdens hun mandaat de immigratie van joden altijd tegen gegaan met manieren die Europese landen nu toepassen om inwijkelingen uit armere landen op een afstand te houden.

De kwestie Palestina was een van de eerste grote pijnpunten op de agenda van de pas opgerichte Verenigde Naties. Op 29 november 1947 namen zij resolutie 181 aan die de verdeling inhield van het inmiddels onheilige land in een joods en een Palestijns deel. Een voortzetting van het Britse mandaat had nu geen zin meer. De laatste Britse troepen zouden op 1 augustus 1948 vertrokken moeten zijn. 1 oktober 1948 was de deadline voor de uitroeping van de beide staten. De Arabische kant wees dit plan onmiddellijk met grote verontwaardiging van de hand. Het kwam tot botsingen tussen Palestijnen en joden, die inmiddels de beschikking hadden over een eigen leger.

Ver voor de deadline van 1 augustus, al op 15 mei 1948 vertrokken de laatste Britse troepen. Diezelfde dag riepen de joden de staat Israël uit met de grenzen zoals die in resolutie 181 waren vastgelegd. De Arabische staten erkenden die niet. In plaats daarvan begonnen zij diezelfde dag nog een oorlog, die ze grotelijks verloren. Daardoor slaagde Israël erin het grondgebied uit te breiden. In dat kader kwam de Nakba, de verdrijving van de Palestijnen tot stand. Zij kregen ook nog eens geen kans in de gebieden die hen restten, de beloofde eigen staat te stichten. Gaza werd geannexeerd door Egypte en de West Bank door Jordanië.

Sindsdien besteden Israëli en Palestijnen een groot deel van hun creativiteit en middelen aan onderlinge strijd. Palestina is ongeveer net zo groot als Nederland. Momenteel wonen er een kleine 4 miljoen Palestijnen en 9,364 miljoen Israëlische staatsburgers. Bij elkaar zijn dat iets meer dan dertien miljoen mensen

Het voorbeeld van Nederland leert dat een land daarmee nog lang niet vol is. Er is ruimte zat voor de Joodse én de Palestijnse diaspora. Dan moet je de hulpbronnen natuurlijk wél besteden aan wederzijdse steun en gezamenlijke opbouw, zoals de Nederlanders dat de afgelopen drie kwart eeuw hebben gedaan. Maar dat is niet gebeurd. Men koos voor oorlog.

Lees Theodor Herzl's Judenstaat in het Engels hier.

Een aardig en niet steeds onkritisch beeld van deze geschiedenis vanuit Israëlisch oogpunt biedt de Netflix-serie The Beauty Queen of Jerusalem:

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: terugkeer van de confessionele politiek?