Is het allemaal de schuld van Jort Kelder?

Ik stond af te wassen, de zon scheen voor het eerst in weken fel door het keukenraam naar binnen, en opeens zag ik het Nederlandse politieke jaar 2023 abstract voor me, als een glasheldere samenvatting met oorzaken en gevolgen, passend op slechts één A4. Wat was er gebeurd waardoor de PVV de grootste partij werd? ‘Geert Wilders boekte toch een monsterzege?’, kneep ik voor de zekerheid in mijn rechterarm. Ja, hoewel niemand dit in januari voorspelde, is het thans realiteit.

Tot het voorjaar leek er weinig aan de hand. Het brede middenkabinet zwoegde en ploeterde, vanuit de Kamer jende Wilders Sigrid Kaag met bezemstelen, Mark Rutte zei breed lachend ‘Hai’ tegen voorbijgangers op het Binnenhof. Toen kwamen de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart. In de rij voor mijn stembureau praatten mensen opgewonden over de BBB, ‘s avonds bleek waarom: de BoerBurgerBeweging werd veruit de grootste in de Eerste Kamer.

Mark Rutte was op dat moment ruim twaalf jaar premier, niets wees erop dat hij wilde stoppen. Voor iemand met zo’n ragfijne politieke antenne als Rutte moet het na de BBB-zege duidelijk zijn geweest dat een substantieel langer verblijf in het Torentje er zonder ruk naar rechts van de VVD niet inzat. Daarom begon hij te tamboereren op de meest rechtse van alle trommels: immigratie. Dat de conservatieve ketelmuziek zou leiden tot de val van zijn vierde kabinet, had hij ingecalculeerd.

Drie maanden later was het zover: op vrijdagavond 7 juli kondigde Rutte blakend van zelfvertrouwen Tweede Kamerverkiezingen aan. Dankzij zijn nieuwe rechtse ramkoers rook hij de overwinning. Goed, Mark zou nog een weekend nadenken over de vraag of hij opnieuw lijsttrekker werd, maar zijn energieke toon deed vermoeden dat hij in zijn hoofd al een rechts kabinet formeerde. Met de bekendmaking van zijn afscheid verraste de premier op maandagochtend daarom vriend en vijand.

‘Er is één sleutelvraag’, dacht ik met de afwasborstel in mijn hand tegen de zon inkijkend. ‘Wie bewoog de langstzittende Nederlandse minister-president er tijdens dat tweede weekend van juli toe om op te stappen?’ Misschien wijzen historici ooit Jort Kelder aan als eigenlijke veroorzaker van de PVV-doorbraak in november 2023.