Is een vervroegd pensioen de oplossing voor de klimaatcrisis?
Ik loop het risico een aantal mensen tegen me in het harnas te jagen met deze column, en dat is het laatste wat ik wil. Dus ik begin met vier disclaimers. Ja, er zijn mensen die al hun hele leven aandacht hebben gevraagd voor de ecologische en klimaatcrisis. Dat weet ik omdat ik door ze ben grootgebracht. Dit zijn de echte helden, want tegenwoordig is het hip om klimaatactivist te zijn, maar heel lang had dit toch een geitenwollensokken imago. Ook kan ik me voorstellen dat deze groene strijders inmiddels cynisch zijn geworden, want ze zagen de crisis waar we nu in zitten van mijlenver aankomen en er werd niet naar ze geluisterd. Waarom zou er dan nu wel iets veranderen?
Disclaimer twee: ik weet ook dat er een groep is – waaronder een deel van de eerste groep – die zich laat zien en horen. De Grootouders voor Klimaat bijvoorbeeld, degenen die hun steun uitspreken voor klimaatactivisten en degenen die achter de schermen lobbyen op een strategische manier, dat wil zeggen, een diplomatieke manier die zaken voor elkaar krijgt. Diplomatie is niet mijn sterkste kant en ik ben blij dat deze groep verbindend en met veel geduld draagvlak creëert en hun ervaring, wijsheid en netwerk inzet om duurzaamheid te bevorderen.
Disclaimer drie: ik weet ook dat er een groep is die zich niet uitspreekt, die stil is, maar wetenschappelijk klimaatbeleid wel steunt. Deze groep doet niet niets, want ze doneren bijvoorbeeld, ze kiezen een groene bank en pensioenfonds, verduurzamen hun huis, en doen allerlei andere zaken waar ze niet te koop mee lopen maar die wel heel effectief zijn. Ze lezen mee met artikelen zoals deze en zijn het met veel zaken eens, maar ze liken de berichten niet en plaatsten geen reactie, omdat dit in hun sociale- of werkomgeving niet gewaardeerd zal worden. Helaas kan het nog steeds gevaarlijk zijn voor je sociale status om je uit te spreken voor de wetenschap. Wat voor deze groep ook meespeelt is dat klimaatwetenschap gepolitiseerd is: als je VVD stemt dan is dat bijvoorbeeld moeilijk verenigbaar met het erkennen van de boodschap van klimaatwetenschappers dat de politiek al jaren lang niet genoeg doet en dat nog steeds niet doet.
En als laatste disclaimer is er een groot deel van de generatie waarover mijn column gaat waar ik mijn hoop op heb gevestigd. Dit deel zit nog in één van de eerste drie stadia van Kimberly Nicholas’ vijf stadia van klimaatrealisme: onwetendheid, vermijdingsgedrag of ‘doomism’. Ze hebben zich nooit in klimaatwetenschap verdiept, vermijden zoveel mogelijk alle berichtgeving en gesprekken erover, of zijn wel op de hoogte van de wetenschap maar denken dat we toch al verloren zijn. Dit deel van deze generatie kan nog naar het volgende stadium doorstromen: eerst de emotionele rollercoaster van ongeloof, woede, frustratie, hoop, depressie, schaamte enzovoorts – met andere woorden, het toelaten van de gezonde emotionele reacties op een noodsituatie. Om tot slot hun klimaatdoel te vinden, het steentje dat ze wél kunnen bijdragen: of dit nu betekent dat ze gaan investeren in groene doelen, zich uit gaan spreken binnen hun organisatie, gaan stemmen op een klimaatwetenschappelijke partij, een protestbord voor hun kleindochter maken, of zich zelfs bij de Grootouders voor Klimaat aansluiten.
Deze groep wil ik even persoonlijk aanspreken. U heeft veel meer te bieden dan u misschien denkt. Maak daadwerkelijk een protestbord voor uw kleindochter of steun haar in ieder geval. Gebruik uw rijke ervaring en netwerk, en de wijsheid die u heeft opgebouwd, om uw bijdrage te leveren aan de oplossing van de klimaatcrisis, bijvoorbeeld in een adviesrol. Of gebruik de vrije tijd die u heeft maar de werkende mensen niet, of uw geld dat u kunt investeren of waarmee u het werk van anderen mogelijk mee kunt maken. Of ga naar een aandeelhoudersvergadering, zet uw pensioenfonds onder druk. Of spreek met uw leeftijdsgenoten, misschien zijn jonge demonstranten te confronterend voor ze maar luisteren ze wel naar u. Sterker nog, zonder u kunnen we het niet, we hebben u meer dan ook nodig! In Amerika wordt dit de Third Act Movement genoemd: deze “ervaren Amerikanen” zetten hun ervaring, bronnen en invloed in om de duurzame transitie te versnellen in hun derde akte.
Dat waren de disclaimers – genoeg geslijmd. Een groot deel van de ‘boomer’-generatie (en nou moet ik op mijn woorden gaan letten) is deel van de oplossing. Dus zeggen dat de boomer-generatie het probleem is, is te generaliserend en onnodig polariserend. Dat feitelijk gezien deze generatie de generatie is die de klimaatcrisis had kunnen voorkomen als ze 20 jaar geleden wel naar klimaatwetenschap hadden geluisterd, klopt ook. Veel van de voorstellen die ik nu hoor (geleidelijk, kleine stapjes, met aandacht voor de economie) waren toen nog mogelijk geweest. Nu is echter alleen een radicale transformatie onze enige kans. Maar schuldgevoel of schaamte is weinig effectief.
We kunnen het wel omdraaien: ook al is de boomer-generatie als geheel niet het probleem, degenen die nu het grootste probleem vormen behoren wel tot deze generatie. Neem bijvoorbeeld Mark Rutte (1967). Hij heeft misschien wel de grootste mogelijkheid om echt het roer om te gooien: hij is aan het eind van zijn carrière en zou zich kunnen opwerpen als onze redder door wekelijkse klimaatpersconferenties te geven, zijn excuses aan te bieden en daadwerkelijk klimaatbeleid door te voeren. In plaats daarvan kiest hij ervoor de grootste barrière te zijn.
Of neem Frank Everts (1965), de CEO van Shell. Hij zou per direct kunnen laten weten dat hij niet in beroep gaat tegen het vonnis van de rechter dat Shell zich aan de klimaatdoelen moet houden. Hij zou om tafel kunnen gaan met Donald Pols (1972) en bespreken hoe Shell daadwerkelijk kan omschakelen van #PoweringTheClimateCrisis naar #PoweringProgress. Op dat moment zou Shell geschiedenis schrijven in plaats van de geschiedenis ingaan als één van de grootste oorzaken van het probleem dat we nu hebben. In plaats daarvan huurt Shell greenwashing managers in en verschijnen deze greenwashing posts ongevraagd op mijn LinkedIn-tijdlijn – wat voor mij hetzelfde gevoel geeft alsof Marlboro trots aankondigt dat ze nu ook vitaminesigaretten gaan produceren terwijl een kennis van mij longkanker heeft.
Of neem Jan van Zanen (1961), burgemeester van Den Haag, die de generatieverschillen misschien wel het meest symbolisch uitbeeldde toen hij bij Buitenhof weigerde met Hannah Prins in gesprek te gaan, die drie meter verderop moest toekijken. Of die in plaats van te leren van deze blunder eind januari, 11 maart ervoor koos om te proberen de demonstratie aan het zicht te onttrekken met zwarte schermen. En toen dit niet werkte, ervoor koos om toe te staan dat de politie geweld toepaste – in de vorm van waterkanonnen – tegen vreedzame demonstranten. In plaats daarvan zou hij Den Haag ook tot een voorbeeldstad op het gebied van de duurzame transitie kunnen laten worden.
Ik durf de stelling aan dat de meesten die wetenschappelijk gebaseerd klimaatbeleid blokkeren of in ieder geval vertragen van de boomer generatie zijn. Ik noem nu een aantal prominenten, maar zo zijn er velen. Dit zijn de ‘boomers of power’ die de sociale conventies en normen in stand houden waardoor je uitspreken voor klimaatwetenschap op weerstand stuit. Dit zijn degenen die het verduurzamen van de organisatie waar ze werken en invloed hebben vertragen of zelfs tegenhouden. Dit zijn degenen die de keuze maken voor fossiele sponsors terwijl ze de keuze hebben alle banden daarmee te verbreken. Dit zijn degenen die de volgende generatie, die de ergste effecten van de klimaatcrisis aan den lijve zal ervaren, en die staat te trappelen om te doen wat nu nog mogelijk is, tegenhouden, al is het alleen maar door te blijven zitten waar ze zitten en te zorgen dat alles bij het oude blijft – terwijl veranderen nooit urgenter is geweest.
Dit zijn de mensen die zorgen dat hun eigen kinderen en kleinkinderen cynisch, gefrustreerd en klimaatdepressief worden. Dit zijn de mensen die, zoals Petra Verdonk betoogt, zorgen dat de universiteiten studenten nog steeds niet voorbereiden op de klimaatcrisis, die daardoor afhaken.
Mijn pleidooi: laten we de pensioengerechtigde leeftijd voor deze generatie tijdelijk verlagen. Laat ze plaatsmaken voor degenen die wél naar klimaatwetenschap luisteren, wél de moed hebben om te doen wat nu nodig is, níet bang is voor verandering. Laat ze in alle rust van hun pensioen genieten zodat de mensen die over de toekomst nadenken deze toekomst veilig kunnen stellen.
Ja, dit mag wat kosten. Ik ben geen econoom, maar wat zijn de economische kosten van een tweeënhalvegradensameleving of erger ten opzichte van een anderhalvegraad- of tweegradensamenleving? Ik vermoed dat we onze investering ruimschoots terug zullen verdienen.
Helaas zitten we in een catch-22. Want zij zijn de enigen die dit voor elkaar kunnen krijgen. Maar ik werp toch een balletje op want we moeten out of the box denken.
En voor de duidelijkheid, het is geenszins mijn bedoeling om een hele generatie weg te zetten en ik hoop dat ik de welwillenden met mijn disclaimers voldoende recht heb gedaan.