Iran en Israël zijn aan elkaar gewaagd, juist omdat ze in veel opzichten op elkaar lijken
De politieke toekomst van premier Netanyahu maar ook, dringender nog wel, de houdbaarheid van de langetermijnagenda van de haviken binnen de Israëlische politiek, vragen al een tijd om een nieuwe framing van het Israël-Gaza conflict. Door grootschalige schending van het oorlogsrecht met duizenden burgerlijke slachtoffers onder de Palestijnen in Gaza, waaronder vele kinderen, als resultaat, is de sympathie voor Israël onder het Westerse electoraat tanende. Politieke, militaire en financiële steun voor Israël door deze onmisbare bondgenoten is wankeler dan ooit.
Het is in dit licht dat de gewaagde en succesvolle aanslag op de politieke leider van Hamas in Teheran, nog geen 24 uur na een Israëlische luchtaanval op het Hezbollah bolwerk in in het sjiitische deel van de stad Beiroet, moet worden gezien. Terwijl ik dit stuk schrijf heeft Israël deze aanslag nog niet formeel opgeëist maar alles bij deze actie wijst richting Israël, als dader dan wel opdrachtgever.
Het is een vlucht naar voren, een speelveldexpansie, omdat het nog meer te laten bloeden van alleen de Gazanen de Westerse burgers massaal tegen Israël zou doen keren. Het is geen toeval dat nog geen week eerder premier Netanyahu tijdens zijn speech in het Amerikaanse Congres zo hard zijn best deed om de Gaza-oorlog vooral te framen als een symptoom van een grotere en al langer gaande strijd: een waardenstrijd tussen het Westen en de verpersoonlijking van de antiwesterse Islamitische Republiek Iran.
Bezien vanuit dit frame, zo wilde Netanyahu het Congres overtuigen, vervult Israël de heldenrol, aan het front namens de hele Westerse beschaving. Israël is niet de Goliath die het machteloze Palestina kapotslaat, maar de David die namens het Westen de monsterlijke moellahs in Iran uitdaagt. In een handomdraai van een daderrol, met vele kinderendoden op zijn geweten, naar een heldenrol die de hele Westerse beschaving beschermt tegen het Kwaad. Zo zouden de Israëlische strategen dit frame bedacht kunnen hebben.
Bij deze lastige maar strategisch te begrijpen poging tot re-framing werd Israël behoorlijk geholpen door Iran en zijn bondgenoten Hezbollah in Libanon en de Houthi's in Jemen. Tot nu toe heeft Iran er tijdens het hele Gaza-conflict voor gezorgd dat het niet direct betrokken zou raken in een militaire confrontatie met Israël dat in militaire opzicht superieur is. Maar Iran heeft actief Hezbollah en de Houthi's aangemoedigd en gefaciliteerd om Israël (en in het geval van de Houthi's ook de Westerse bondgenoten van Israël) gedoseerd te bestoken. Zo heeft Iran aan prestige en macht gewonnen dankzij de Gaza-oorlog in het Midden-Oosten én onder vele moslims wereldwijd, als het enige land in de wereld van de islam die daden bij woorden voegt, in de militaire steun aan het verzet tegen Israël.
Zo bezien zijn Israël en Iran, in het bijzonder de haviken aan beide kanten, zeer aan elkaar gewaagd. Dat is, als we historisch wat uitzoomen en de twee staten in het licht van hun kernidentiteit bezien, zo gek nog niet. Maar gek genoeg blijven de grote overeenkomsten in karakter en identiteit van deze twee regionale aartsrivalen buiten het zicht van menig Westerse commentator.
Beide staten hebben een relatief jonge identiteit en een instabiele positie in de regio, en ze hebben al vanaf hun ontstaan moeten vechten om in leven te blijven. De islamitische Republiek Iran was sinds haar ontstaan in 1979 een novum in de regio: een uit een revolutie opgetrokken staat met een vetgedrukt religieus elan: een Perzisch-Sjiitische staat middenin een Arabisch-Soennitische regio. De staat Israël op zijn beurt is het enige uit immigranten en kolonisten ontstane land in de regio, seculair maar met een vetgedrukt Joods, etnisch elan, omringd door Arabische landen.
De staat Israël is sinds zijn ontstaan bestookt door deze Arabische buurlanden. Aan de andere kant is aan de de islamitische Republiek Iran een jaar na haar ontstaan door het Irak van Saddam Hoessein de oorlog verklaard, onder luid applaus van de meeste Arabische leiders (en het Westen).
Israël heeft door nagenoeg alle oorlogen terrein gewonnen, fysiek maar ook wat betreft macht en zelfverzekerdheid. De permanente oorlogsdreiging heeft gezorgd voor veel inventiviteit en een assertieve staat. De oorlog tussen Irak en Iran is onbeslist geëindigd, maar was voor de toenmalige opperste leider Khomeiny “a blessing in disguise”. Khomeiny heeft de oorloog heeft kunnen gebruiken om de grote interne strijd die na de revolutie losbrak in voordeel van hemzelf en zijn discipelen te beslechten. In die jaren heeft Iran de waarde van een proxyoorlog voeren ontdekt, als belangrijk drukmiddel tegen de Westerse en regionale supporters van Saddam. Vooral door een dreiging voor Israël te worden aan de Libanese grens, daar leken de Westerse machten gevoelig voor te zijn en het deed de Iraniërs onder de Arabische bevolking van de regio aan macht en invloed winnen. Hezbollah is een regelrecht product hiervan.
In Israël is het inmiddels bijna traditie dat je eerst respect verdient als militair voordat je aan een politieke carrière begint. Vele premiers, politiek leiders en ministers hebben een militaire loopbaan achter de rug. In Iran zijn veel van de invloedrijke politici van vandaag, zoals de huidige voorzitter van het Iraanse Parlement, jonge militaire leiders geweest tijdens de achtjarige oorlog met Irak.
De overeenkomsten zijn talloos maar toch in een notendop te benoemen: hier staan twee staten tegenover elkaar die in hun karakter veel op elkaar lijken. In de loop van hun tamelijk jonge ontstaansgeschiedenis hebben zij moeten vechten om hun bestaansrecht. Ze hebben voor henzelf van de nood een deugd weten te maken. Van oorlog (of dreiging daarvan) iets voordeligs weten te maken, met als resultaat meer macht en een grotere invloedsfeer.
Precies dát maakt de huidige situatie zo delicaat. Dat het een chicken-game kan worden tussen twee staten die denken met elke nieuwe oorlog iets te kunnen winnen.