Invoering statiegeld op alle plastic flessen duurde 30 jaar, nu de blikjes nog

“Gulden statiegeld op plastic flessen” kopte de Telegraaf van 17 mei 1991. Op vrijdag 24 april 2020 is eindelijk de beslissing genomen waardoor het statiegeld op alle plastic flessen realiteit wordt in 2021. Tussen de eerste belofte en de uitvoering van de wet liggen dertig jaar. In tussentijd kreeg de Europese Unie er zestien landen en de euro bij en veroverde internet de wereld. Veel van de baby’s die in 1991 geboren werden, hebben zelf al kinderen. Zo lang duurde het vooraleer statiegeld, een heel eenvoudige maatregel, realiteit werd in Nederland.

Meestribbelen Hoe kan het dat dit drie decennia lang aansleepte? De oud-minister van milieu Jan Pronk (PvdA) gaf de verklaring. In 2002 beloofde het bedrijfsleven hem om flesjes en de blikjes in het milieu tegen 2005 met 80 procent te verminderen. Lukte dat niet, dan zou er statiegeld komen. Van uitstel kwam afstel. Het was de standaard-tactiek van het bedrijfsleven: presenteer een alternatief plan, beloof beterschap en ga akkoord met scherpe doelstellingen. De doelstellingen haalden de bedrijven dan niet, maar ze werden er niet op afgerekend. Met dergelijke lobby-acties slaagden ze erin wettelijke beslissingen decennia uit te stellen. Doen alsof je meewerkt, maar eigenlijk tegenstribbelen: het bedrijfsleven noemde die tactiek ‘meestribbelen’.

In 2015 werd statiegeld op de grote plastic flessen van meer dan 1 liter zelfs bijna afgeschaft. Maar het bedrijfsleven blunderde. In ruil voor de afschaffing van statiegeld, had ze onder andere beloofd dat PVC-verpakkingen eruit zouden gaan. Maar toen Robbert van Duin van Recycling Netwerk met journalisten de supermarkten in ging en verpakkingen testte, bleek daar weinig van terechtgekomen. De afschaffing van het statiegeld ging niet door.

Het debat kantelde. In 2017 ging het over uitbreiding van het systeem. Toenmalig staatssecretaris Sharon Dijksma (PvdA) vroeg aan CE Delft om de kosten en baten van een uitbreiding van statiegeld onder de loep te nemen. De studie liet zien dat de maatschappelijke kosten van statiegeld lager liggen dan met het rommelige inzamelsysteem Plastic Heroes. De studie toonde ook dat statiegeld het aantal flesjes en blikjes in de natuur met 70 tot 90 procent vermindert.

Statiegeldalliantie We merkten dat zeer veel mensen, los van elkaar, een oplossing wilden voor het vele zwerfafval. Zwerfafvalrapers die rondjes liepen in hun buurt. Wethouders die hun gemeente schoon wilden krijgen. Veehouders die koeien verloren aan fragmenten van blik die in het hooi terechtkomen en zware schade aanrichten aan de ingewanden van de dieren. Opiniepeiling na opiniepeiling wees uit dat meer dan 80% van de mensen voorstander was en is van statiegeld.

Daarom richtten we eind 2017 de Statiegeldalliantie op. Er ontstond een sneeuwbaleffect. Vandaag zijn er 1055 bedrijven en organisaties bij aangesloten. Daarbij 98 procent van alle Nederlandse gemeenten die allemaal afzonderlijk in raadsvergaderingen discussieerden of ze statiegeld wilden. Daar waar Den Haag decennia treuzelde, was het pleit op lokaal niveau allang beslist.

In 2018 sprak staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven (D66) af met de bedrijven en de Tweede Kamer dat statiegeld op flesjes ingevoerd zou worden in 2021 als de bedrijven er niet in slaagden de flesjes in het zwerfafval met minstens 70 procent terug te dringen, de ondergrens van het effect van statiegeld volgens het rapport van CE Delft. Rijkswaterstaat begon de aantallen flessen en blikjes in het zwerfafval systematisch te monitoren.

De politieke ommekeer De halfjaarlijkse monitoringsrapportages tonen dat de aantallen flessen en ook blikjes in de natuur niet verminderen. Ze stijgen zelfs. Ook in de Tweede Kamer rijpten de geesten. GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie en D66 waren al langer voorstander. Maar bij het CDA veranderde er iets. Maurits von Martels, woordvoerder circulaire economie van het CDA speelde daar een belangrijke rol in. Hij is zelf veehouder. Ook landbouwkoepel LTO sprak zich uit voor statiegeld. In de herfst van 2019 werd het CDA voor het eerst uitdrukkelijk voorstander van statiegeld op plastic flessen en blikjes.

Eindelijk is het nu zover. Volgend jaar zit er ook statiegeld op de kleine plastic flesjes. Daarvan gaan er jaarlijks 900 miljoen over de Nederlandse toonbanken.

Maar de drankblikjes zitten nog niet in de regeling. En dat terwijl je die blikjes 2,5 keer zoveel aantreft in in het zwerfafval. In elk land van de 40 landen met statiegeld zitten de blikjes ook in het systeem – behalve in Nederland vandaag. Er valt dus nog een belangrijke stap te nemen.

Rob Buurman en Tom Zoete Recycling Netwerk Benelux