Intolerant tegen de weigerambtenaar

Vandaag is de motie Van Gent aangenomen over een wettelijke regeling tegen weigerambtenaren. Naast het feit dat de discussie zich vooral richt op een weigerkabinet en een VVD die haar liberale waarden nu ook openlijk lijkt te laten varen voor machtspolitiek, is er veel blijdschap. Nederland zou weer terugkeren naar een van haar basiswaarden: tolerantie. Mij lijkt dat een verkeerd idee. De motie van Van Gent is erg intolerant, de vraag moet zijn of dat een probleem is.

Wat is tolerantie eigenlijk? Die vraag moet je beantwoorden voordat je met zo’n discussie verder kan. Is het acceptatie? Is het dingen op zijn beloop laten, ongeacht wat je vindt? Het is geen helder begrip. Rechtssocioloog dr. mr. Kees Schuyt, momenteel lid van de Raad van State, heeft het als volgt gedefinieerd: het onderdrukken van de neiging om anderen te onderdrukken. Die vind ik erg overtuigend.

Men ziet in het dagelijks leven iets dat men afkeurt: een boerka, een homo of een blower bijvoorbeeld. Om verschillende redenen kan je dat slecht vinden. Een boerka onderdrukt de vrouw, een homo is zondig en een blower ongezond. Wat je dan kan doen is iemands negatieve gedrag de kop indrukken. Boerka’s uit het straatbeeld, homo’s hebben geen rechten en wiet maken we illegaal. Tolerantie is juist het uitblijven van die negatieve reactie.

Punt is namelijk dat die negatieve reactie meer kwaads dan goeds op kan leveren. Wat Schuyt in zijn tijd aan de UvA rondom de boerka beschreef, was de kans dat het bij een verbod als politiek symbool gedragen zou worden, wat veel meer onrust in de samenleving zou opleveren dan die paar vrouwen die volledig gesluierd over straat gaan. In Frankrijk en België heb je het al kunnen zien, mensen die publiciteit zoeken omdat ze de boetes graag willen betalen. Zo kan je die negatieve gevolgen voor de andere voorbeelden ook beredeneren.

Bij tolerantie vind je dus niet alles goed, het is geen acceptatie. Maar dat wát je niet goed vindt, laat je (op zijn minst tijdelijk) voor wat het is vanwege praktische overwegingen. Daarmee kan tolerantie ook nooit een ideaal zijn. Je blijft het specifieke onderwerp nog steeds slecht vinden, maar het is een pragmastische kwestie van wikken en wegen die naar niet-onderdrukken uitvalt.

Terug naar de weigerambtenaar. Een meerderheid van de Tweede Kamer heeft inmiddels uitgesproken dat zij het slecht vindt dat er ambtenaren van de burgerlijke stand zijn die weigeren koppels van hetzelfde geslacht te trouwen. Nu is er een motie aangenomen die tot doel heeft dergelijke ambtenaren uit te bannen. Is dat dan tolerant? Zeker niet, het heeft tot doel iets wat men slecht vindt aan te pakken.

Maar is dat erg? Dat is een politieke discussie. Ik vind van niet, anderen wel, de argumenten zijn al vaak genoeg voorbij gekomen. Het begrip tolerantie kan ook vrij makkelijk ideologisch gekaapt worden. Want die afweging die je maakt, baseer je op feiten en waarden die jij als persoon of politieke partij belangrijk vindt. Dat kan nogal een politieke willekeur meedragen.

Misschien is het wel interessant om eens nader te bekijken waarom wij hier als samenleving zo op geënt zijn: de als tolerantie verpakte intolerante acceptatie die wij tegenover homo’s willen afdwingen. Het is zo verknocht geraakt met een idee van nationale identiteit, van links tot rechts, dat ook iedereen in de kramp lijkt te schieten als het erover gaat.

Ik ben er zelf wel van overtuigd dat het beeld van Nederlandse tolerantie in ieder geval tot kort geleden sterk onderdeel uitmaakte van de traditie van onze samenleving, maar zou daar verder geen waarde-oordeel aan willen hechten. Hoe dan ook, die paar weigerambtenaren die we in Nederland hebben hoeven niet op die traditie te rekenen. Of dat erg is moet u zelf uitmaken.