Instrumenteel gebruik van dieren moet stoppen

“Moeten kalfjes wel of niet bij de moederkoe blijven?” is de centrale vraag in een reportage van Mac van Dinther in De Volkskrant van 11 september. Die vraagstelling staat symbool voor het maatschappelijk debat over dieren. Er is aandacht voor hun welzijn, maar de vraag of we dieren mogen gebruiken stelt bijna niemand.

Kalfjes wel of niet bij hun moeder laten lijkt een lastig moreel dilemma: we willen graag tegemoetkomen aan de belangen van het dier, maar dat gaat ten koste van het belang van de boer. Dit is echter een dilemma dat wij creëren. We doen alsof gedomesticeerde koeien en kalfjes gewoon bestaan, maar ze zijn er alleen maar omdat wij de dieren in het leven brengen. We hebben vooraf bepaald dat we koeien mogen fokken om ze te gebruiken voor het produceren van melk.

Toch zien we dit niet als een keuze. We zien het als een gegeven: koeien zijn er om mensen melk te geven. Veel mensen denken zelfs dat een koe vanzelf melk geeft. Een koe geeft melk omdat zij een zoogdier is. Net als mensen geeft ze melk na de geboorte van een jong. We halen de kalfjes niet alleen weg bij de moeder, we slachten ook de stierkalfjes en de koeien die te weinig melk produceren. Een koe in de wei lijkt een vredig plaatje, maar vrijwel iedere koe wordt gedood als ze op een kwart is van de leeftijd die ze kan bereiken.

Als iemand hetzelfde met katten of honden zou doen, zien we hoe vooringenomen onze houding is wanneer we het hebben over dierenwelzijn. Mensen zullen niet zeggen dat binnen het systeem van melkproductie het welzijn van katten of honden verbeterd moet worden, maar fundamentele bezwaren uiten tegen het het gebruik van dieren. Maar als we vinden dat we katten of honden hiervoor niet mogen gebruiken, waarom koeien dan wel?

Moreel gezien is er geen verschil. In hun lijden zijn dieren gelijk. Het probleem is dat we opgroeien in een wereld waarin bepaalde dieren voor bepaalde doeleinden gebruikt worden. Een koe is er voor melk, een hond voor gezelschap. Dat idee internaliseren we al op jonge leeftijd. Politici framen een onderwerp vaak op een voor hun zaak gunstige manier. Wij zijn als maatschappij niet eens bewust van ons vooringenomen frame.

Het gebruiken van dieren is de ideologie van het carnisme. Dit is het tegenovergestelde van veganisme: de ideologie die het instrumenteel gebruik van dieren afkeurt. Veganisme herkennen we als ideologie, maar het gebruik van dieren zien we als neutraal. Carnisme benoemen maakt duidelijk dat neutraal niet bestaat.

Aandacht voor dierenwelzijn speelt zich af binnen ons vooringenomen carnistische ideaal. Die welzijnsbenadering kan het leven van dieren iets aangenamer maken, maar het maakt vooral mensen comfortabel met het exploiteren van dieren. Een term als diervriendelijk vlees is  effectief. Die laat mensen geloven dat ergens waar levende dieren naar binnen gaan en stukjes dood dier uit komen, iets diervriendelijks is gebeurd.

Gelukkig hebben we een keuze. In plaats van ons af te vragen hoe we dieren het beste kunnen gebruiken, kunnen we ze niet gebruiken. In plaats van denken over dierenwelzijn, kiezen we voor abolitionisme. Dit houdt in dat we dieren niet langer als ons eigendom beschouwen en behandelen. Dieren hebben het recht om geen bezit te zijn.

Zolang mensen dieren gebruiken, zijn dieren volledig overgeleverd aan de wil van de mens. Aandacht voor dierenwelzijn lijkt soms een tegemoetkoming naar dieren, maar houdt het werkelijke probleem in stand: dat we dieren als instrument gebruiken. Het is zaak dat we daar een eind aan maken.