Inbreuk op de intimiteit van het sterven

Een cliënt duwt me opgewonden haar telefoon in mijn hand. Ik ben net neergeploft op de bank en heb nog geen tijd gezien mijn jas uit te trekken. “Kun je tegen bloed?” Voordat ik kan antwoorden speelt er zich een video af op de smartphone die in mijn hand gedrukt is. Helaas is mijn voorgevoel juist en beweeg ik het apparaat terug in de richting van haar handen.

Ik heb mijn hoofd kunnen afwenden, maar het is al te laat. Iets met een aanrijding tussen een fietser en een vrachtauto en de gruwelijke gevolgen daarvan. “Dat opnemen, zoiets doe je toch niet?” roept ze uit. Ze is enigszins ontzet. Datgene dat ik zojuist heb waargenomen tolt in mijn hoofd. Mijn spieren spannen zich onbewust aan en ik hoor mezelf zwijgen. “Het zal maar een familielid zijn,” zegt ze nog, en legt de boosdoener weg.

Een gevoel van medeplichtigheid overvalt me. Joseph Conrad was van mening dat beschaving een wankele brug over een diepe afgrond is. Richard Rorty legde de nadruk op de vernedering: deze op te merken bij anderen en helpen te voorkomen; dát is beschaving. Aannames van barbarij zijn meestal archetypisch: woeste, lompe wezens die alles op hun pad vernietigen. Wellicht is barbarij net zo lastig te definiëren als bij beschaving het geval is.

Thuisgekomen realiseer ik me dat de spanning in mijn lijf veroorzaakt wordt door iets onverwachts. Teleurstelling. Ik beschouw mezelf als een redelijk hoopvol individu als het gaat om de intenties van mijn medemens. Daarom was niet het ongeluk, maar het initiatief van het filmen ervan hetgeen dat me verontrustte.

Gek genoeg lijkt sterven me één van de meest intieme momenten in een mensenleven. Een opvatting waarvan alle culturen doordrongen zijn, blijkend uit de vele rituelen omtrent dood en herdenking. Wie zou willen dat de wereld toekijkt hoe jij naar de Andere Zijde stapt? Zeker indien deze omstandigheid onvrijwillig is. Hoe een volk omgaat met gestorvenen, zwakkeren, gekwetsten; dat bepaalt de mate van beschaving.

Wat zegt de motivatie voor het met video registreren van huiveringwekkende persoonlijke gebeurtenissen over ons? De wereld is op ieder ogenblik vast te leggen. Mensen maken veelvuldig kiekjes van hun bord met eten, van bezienswaardigheden die al eerder – en beter – zijn vastgelegd, van allerlei objecten waar de rest van een mensenleven niet naar omgekeken wordt. Raadplegen we in dit proces de ethiek, zo vlak voordat we het rode opname-knopje indrukken?

Wanneer rituelen hun waarde verliezen, zijn we dan nog in staat ons met eerbied tot de ander te verhouden, of duikelen we van de wankele brug in de obscuriteit?