In Syrië kan nog veel misgaan

Internationale ontwikkelingen maken somber. We zien door de klimaatverandering veroorzaakte megabosbranden, terwijl nota bene het steenrijke tech-Californië bezuinigt op de brandweer. Zeer zorgelijk zijn de toestanden in Gaza, een eigentijdse Holocaust, en in Soedan (waar Joe Biden wel een genocide signaleert). In EU winnen de rechts-radicalen steeds meer terrein. Na het neo-imperialisme van Poetin – Oekraïne - en het dreigende van Xin – Taiwan – krijgen we nu ook dat van hun autoritaire collega Trump - Groenland. En wat gaat in India collega Modi – dolblij met Trump - doen met zijn islamitische minderheden en dito buurlanden?

Merkwaardig lauw en ongeïnteresseerd ogen in dit licht de reacties op de recente ontwikkelingen in Zuid-Korea. Het Noorden geldt terecht als een totalitaire communistische staat, waarin de onderdrukte bevolking zoveel honger lijdt dat ze in Rusland moet vechten. Het Zuiden vinden wij daarentegen een trouwe bondgenoot van het Westen, een democratie waarin ze fijne auto’s, mobieltjes en home entertainment maken.

Echter, in de praktijk is Zuid-Korea eerder een neo-kapitalistische spiegel van dat akelige Noorden. Nobelprijswinnaar Han Kang laat in Mensenwerk (2014) heel gedetailleerd zien hoe studenten en andere leden van de oppositie die protesteerden tegen de militaire staatsgreep van 1980 genadeloos werden gevangengezet en vermoord. Hoe zelfs hun familieleden, die uiteraard wilden weten wat er met hen is gebeurd, werden vervolgd. Dat gaat om tienduizenden mensen of meer. Han Kang tekent op hoe de sporen van dit gruwelijke geweld tot in 2013 voortduren, het jaar dat ze de roman schreef.

Zuid-Korea is een land met machtige conglomeraten, waarin niemand om het leger heen kan. De recente coup van Yoon Suk Yeol is geen incident met een paranoïde politicus, maar een zoveelste schakel in een keten van decennia instabiliteit. Yoon beschuldigt dan ook de oppositie, net als zijn voorganger in 1980, dat zij in opdracht van Noord-Korea handelt, belemmerde op allerlei manieren zijn arrestatie en vervolgens zijn proces. Wie Mensenwerk heeft gelezen, vraagt zich in gemoede af hoe een samenleving verder kan leven met al die honderdduizenden soldaten, agenten en ambtenaren in haar midden die gruwelijke misdaden hebben begaan.

Ik moest daarom onmiddellijk denken aan De schelp. Memoires van een gevangene (2008) van Mustafa Khalifa, een overlevende van Assads gevangenissen. Zijn dagboeken bieden net als bij Han Kang een bijna onverdraaglijk relaas vol systematische wreedheden, gewelddadigheden en martelingen, maar vooral ook de angstaanjagende willekeur. Wederom de vraag hoe een samenleving verder kan gaan met al die honderdduizenden soldaten, agenten en ambtenaren in haar midden die gruwelijke misdaden hebben begaan. Ze tolereren, zoals in Zuid-Korea, of onderwerpen aan een Syrische variant van Bijltjesdag?

Daarom begrijp ik niet dat sommigen enthousiast zijn over de ontwikkelingen in Syrië. Ahmed al-Sharaa, de nieuwe, islamistische leider, oogt als een jonge Fidel Castro, weliswaar kennelijk onder Prozac. Anders dan de Cubaanse leider draagt hij meteen al een kostuum met das, want natuurlijk doet hij pragmatisch zijn internationale best. Vooral om de sancties van de baan te krijgen. Zijn land is door de Assad-dictatuur volkomen bankroet en kan zich niet verdedigen tegen agressie vanuit Israël en als hij de Syrische Koerden niet in de steek laat, vanuit Turkije. Maar Al-Sharaa meent dat er pas over vier jaar verkiezingen kunnen komen, eerst moet er een nieuwe grondwet zijn. Op basis van de sharia, volgens veel Syriërs. Bakvissen in Damascus zijn idolaat van Al-Sharaa, maar de Duitse minister Annalena Baerbock en haar Franse collega Jean-Noël Barrot wezen hem nadrukkelijk op vrouwenrechten.

Commentatoren vergelijken de val van Assad vaak met de chaotische ontwikkelingen in Saddams Irak na de bedenkelijk Westerse invasie van 2003. Beide dictators bijvoorbeeld waren geen vriend van het Westen, om het voorzichtig te stellen. Eigenlijk – vooral door de eerste, positieve reacties in Westerse media – lijkt de Syrische situatie veel meer op het Iran van 1979. Daar verjoeg een brede opstand Reza Pahlavi, de dictator met zijn gehate geheime dienst de SAVAK. Weliswaar heel lang de vriend van de VS en – tot gêne van het kabinet-Van Agt – nog langer van onze Oranjes. 

Links Nederland juichte destijds. Ayatollah Khomeini – ‘een soort sociale dorpspriester’ en de progressieve intellectueel Banisadr waren terug in Iran uit hun Parijse ballingschap. De eerste werd ‘Hoogste Leider’ en de tweede werd gekozen tot president, met bijna tachtig procent van de stemmen. In de aanvankelijke euforie en onder de zalvende praatjes van Khomeini steunden zelfs de VS de revolutie, tot hun ambassade in Teheran werd bezet. 

Met de afzetting in 1981 van ‘volksvijand’ Banisadr door Khomeini was Iran definitief een theocratische dictatuur geworden. Intussen was de oorlog met Irak al begonnen, dat een sjiitische coup vanuit Iran vreesde. In 1988 was deze oorlog afgelopen en riep Khomeini vervolgens iedere moslim ter wereld op om de Britse auteur Salman Rushdie te vermoorden.

De geschiedenis heeft bij grote politieke transities elders echter nauwelijks voorspellende waarde. We moeten gissen en speculeren. Want een recenter scenario is voor Syrië eveneens mogelijk. Denk aan het Libië van 2011 na de val van Moammar al-Qadhafi, evenmin een vriend van het Westen. Als het om ‘onze’ vijanden gaat, bombardeert - misschien niet de juist uitdrukking - datzelfde Westen wie ook maar tegen hen oppositie voeren onmiddellijk tot ‘democraten’. Om spoedig gegeneerd te zwijgen en de negatieve ontwikkelingen te bekijken als zogenaamde buitenstaander en eventueel ook de handen voor de ogen te slaan. Zoals bij Irak en later Libië. Dit land is zowel politiek, etnisch als religieus diep verdeeld. Zo diep dat er in 2016 zelfs drie regeringen waren (waarvan twee in Tripoli en één in Toebroek). Volgens sommige deskundigen zijn die tegenstellingen voor een deel terug te voeren op de Romeinse tijd.

Terug naar Syrië. Ik keek naar het verleden, een actuele, gedetailleerde tour de horizon rond de (zeer) verschillende politieke spelers in het land hebben Somer Al-Abdallah en Yaghoub Sharhani gemaakt voor De Groene Amsterdammer. Hun conclusie ‘De vlag van de revolutie kan elke kant op draaien’ is dezelfde als de mijne.