In beeld van een buitenwettelijk surveillancenetwerk

De Washington Post maakte vorige week bekend dat 405 Amerikaanse politiedepartementen een contract hebben gesloten met Amazon-dochter Ring, in Nederland vooral bekend van de ‘slimme’ deurbellen. De samenwerking vindt plaats in de Neighbors app, waar buurtgenoten praten over misdaad en veiligheid in de wijk. Ring heeft de politie uitgenodigd hieraan deel te nemen. De politie krijgt ook toegang tot een Law Enforcement Neighborhood portal, een interactieve kaart met alle Ring camera’s in de stad. Dit maakt het makkelijker videobeelden bij bewoners op te vragen.

Promotie De politiedepartementen hebben toegezegd dat zij het gebruik van Ring camera’s zullen promoten. In ruil voor deze reclame krijgt de politie gratis producten en toegang tot de portal. Er is zelfs een ‘Ring Reward Program’ gedraaid. De politie zou 20 Ring surveillancecamera’s uitdelen onder bewoners die bereid waren aangifte te doen van een misdaad en te getuigen in de rechtszaal. Ring heeft de Amerikaanse politie suggesties gestuurd hoe zij het beste de surveillanceproducten van het bedrijf op sociale media kan promoten. Lokale overheden en de politie hebben Ring benaderd voor lijsten met mensen die beveiligingssystemen hebben aangeschaft. Zo kunnen ze optimaal gebruikmaken van het private en informele surveillancenetwerk dat deze camera’s vormen.

Er ontstaat een ontluisterend beeld van een publiek-private samenwerking, waarin de surveillance-industrie welig tiert op een aangewakkerd onveiligheidsgevoel. Het creëren van een onveiligheidsgevoel bij burgers is in deze dynamiek zowel vereiste als consequentie. Het bedrijf huurt inmiddels zelf misdaadverslaggevers in om geen kans te missen haar gebruikers meer angst aan te jagen. Lees hier wat mijn collega Barry Smit onlangs schreef over achterdocht als verdienmodel.

Nederland En denk nu niet: dat is Amerika, een ver-van-mijn-bed-show. In Nederland zien we steeds meer reclame voor Nest-producten van Google en de Ring-videodeurbel van Amazon. Sommige van deze systemen zijn zelfs uitgerust met gezichtsherkenning. Steeds meer mensen plaatsen een camera bij hun deur om te zien wie er aanbelt, en over de stoep loopt. De politie heeft reclame gemaakt voor de app Nextdoor en neemt soms deel aan Whatsapp buurtpreventiegroepen. Maar Ring heeft ook de Nederlandse politie weten te vinden. Het bedrijf geeft aan de korpsen te hebben “ondersteund bij hun inspanningen om criminaliteit terug te dringen en buurten veiliger te maken.”

In het project ‘Camera in Beeld’ roept de politie particulieren op hun camera bij de politie aan te melden. Ze komen in een databank die nu al meer dan 200.000 camera’s telt. Op een kaartje ziet de politie welke delen van de openbare ruimte in beeld worden gebracht, en bij wie zij de beelden kunnen opvragen. Al klinkt opvragen misschien iets te vriendelijk, zoals Jeroen Soeteman, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Strafrechtadvocaten, eerder aankaartte. De beelden moeten namelijk door de officier van justitie worden gevorderd. Als de eigenaar van de camera deze vervolgens weigert af te geven is dit een misdrijf waar gevangenisstraf op staat. Dit vermeldt de politie niet als ze burgers oproept om hun camera’s aan te melden.

Openbare ruimte In de landelijke overheidscampagne ‘Excellent Cameratoezicht’ wordt erop ingezet de beelden van private beveiligingscamera’s te verbeteren. Wie een scan aanvraagt om de kwaliteit van de beelden te laten analyseren, wordt direct aangemeld voor ‘Camera in Beeld’. Wat goede kwaliteit is wordt bepaald op basis van negen punten, opgesteld door de politie en het Openbaar Ministerie. Onder deze punten valt ook de hoek waaronder wordt gefilmd, en dus wat er precies in beeld is. En dat mag best een stukje van de openbare ruimte zijn, aldus projectleider Karel Van Engelenhoven.

Volgens de privacywetgeving is het enkel toegestaan een klein stukje van de openbare weg mee te filmen als dit onvermijdelijk is voor de beveiliging van het object. Er moeten dan maatregelen worden getroffen om het filmen van openbaar terrein tot het minimum te beperken. De politie geeft nu echter het signaal af dat men het niet zo nauw hoeft te nemen, en maakt vervolgens gebruik van de beelden die een overtreding oplevert. Zo vermeldt de projectleider expliciet dat burgers niet bang hoeven zijn dat met de aanmelding bij Camera in Beeld aan het licht komt dat zij met hun cameratoezicht de AVG overtreden, omdat het programma niet op handhaving van de privacywetgeving is gericht.

Er ontstaat momenteel in Nederland een enorm informeel surveillancenetwerk dat elke wijk en straks bijna elke straat beslaat, zonder dat hierover een fatsoenlijke maatschappelijke of politieke discussie is gevoerd. De zorgvuldige toetsing die vooraf hoort te gaan aan het plaatsen van een camera in de openbare ruimte wordt binnen no time een dode letter in de wet. Niet het democratisch proces, maar de gretigheid van de politie en de surveillance-industrie bepaalt momenteel in hoeverre we nog onbespied over straat kunnen.