In achterkamertjes onderhandelen over meer openheid

De kabinetsformatie is eindelijk in een rustiger fase beland. Maandenlang is er geruzied over de vraag wie er met wie zou moeten regeren, maar nu gaat het dan toch over de inhoud. Onder begeleiding van Johan Remkes en Wouter Koolmees onderhandelen VVD, D66, CDA en ChristenUnie over een regeerakkoord. Want deze vier gaan het nieuwe kabinet vormen. In Rutte III waren ze ook al de coalitiepartijen. Daardoor zou je zou verwachten dat het allemaal wat sneller zou gaan en de formatie snel gepiept is. Maar dat is kennelijk een misvatting.

Het viertal wil volgens Remkes ‘echt iets nieuws proberen’. Dat nieuwe houdt in dat de vier potentiële regeringspartijen een ‘open houding’ willen innemen ten opzichte van elkaar en de oppositie. De afstand tussen kabinet en Tweede Kamer moet groter worden, zodat er ruimte ontstaat voor het zo broodnodige dualisme. Een andere bestuurscultuur kortom.

En al dat moois schijnt tot stand te moeten komen achter gesloten deuren. Want we horen helemaal niets over het proces, behalve dan de gebruikelijke non-mededelingen over de ‘goede sfeer’. Over de nieuwe bestuurscultuur wordt onderhandeld in de aloude achterkamertjes. Daar vinden besprekingen plaats over een ‘beknopt regeerakkoord op hoofdlijnen’. Dat bevat zogenaamd alleen de doelen die de vier partijen willen bereiken, niet de manier waarop. Voor dat laatste zijn straks de betrokken bewindslieden verantwoordelijk. Zij zullen – uiteraard zonder overleg vooraf – de Kamer in volledige transparantie tegemoet treden.

Wie gelooft dit? Ik niet in elk geval. Je kunt niet alles anders doen en toch alles hetzelfde laten. En dat is toch de indruk die Remkes, Koolmees en de onderhandelaars proberen te wekken.

Ik wil best aannemen dat het onmogelijk is in het openbaar te onderhandelen. Kabinetsformaties zijn gebaat met zoveel mogelijk vertrouwelijkheid. Maar wek dan niet de indruk dat de uitkomst heel erg zal afwijken van die van vroeger. Als formeren niet buiten de achterkamertjes kan, dan regeren ook niet. Je kunt wel een dun regeerakkoord sluiten, maar dat is dan pro forma. De vier partijen, die toch voor een deel heel andere uitgangspunten hebben, zullen geen genoegen nemen met vage afspraken en het voornemen ‘we zien wel’.

VVD, D66, CDA en ChristenUnie mogen al jaren een coalitie vormen, dat wil niet zeggen dat ze elkaar vertrouwen. Juist niet, zou ik zeggen. Rutte III is niet voor niets voortijdig afgetreden. En het kabinet ziet zich niet voor niets genoodzaakt voortdurend van samenstelling te veranderen. Kijk maar eens naar de bordesfoto van vier jaar geleden. Ongeveer een derde van de ministers is vervangen. Over de staatssecretarissen heb ik het dan niet eens, want die staan niet op de foto.

De open houding van het beoogde coalitiekwartet tegenover de oppositie stelt al helemaal niets voor. PvdA en GroenLinks, aanvankelijk nog mogelijke onderhandelingspartners, hebben al laten weten niets voor enige betrokkenheid te voelen. Over nog linksere partijen hoeven we het hier niet eens te hebben. Om van PVV en Forum voor Democratie nog maar te zwijgen (stel al dat de vier op hun belangstelling zouden zitten te wachten). Blijven over enkele hele kleine partijtjes, waarvan verreweg de meeste ook absoluut niet zullen willen.

De onderhandelingen tussen VVD, D66, CDA en ChristenUnie zullen uiteindelijk wel een keer in een kabinet resulteren. Maar dat zal een kabinet van veel tegenzin zijn, hoe vrolijk de gezichten straks ook zullen stralen bij de beëdiging. Het kabinet komt er alleen omdat de vier partijen nieuwe verkiezingen nog erger vinden. Niet omdat ze zo graag samenwerken.