Ik herkende mezelf in de roman Gouden Dagen over de verwoestende kracht van sociale gelijkheid

In de roman Gouden Dagen concurreren mannen met mannen om aandacht, vooral om de aandacht van vrouwen. Dat is op zich niets nieuws. Toen ik zo oud was als de hoofdpersoon Wanda was het niet anders. Of toch wel? De nieuwe roman van Berend Sommer speelt zich af in de Amsterdamse grachtengordel. Op het snijvlak van journalistiek en wetenschap ontrolt zich een oorlog van allen tegen allen die, zoals dat hoort bij zo’n oorlog, door iedereen verloren wordt. 

‘Hij keek haar aan met zijn ijsblauwe ogen, waarvan de pupillen versmald waren en waarin ze de blinde haat zag opflakkeren. Ze keek hem aan en snoof om te laten zien dat zijn woedde geen indruk maakte, maar voelde hoe de beklemming vanuit haar keel door haar lichaam trok.

Ineens – ze had pas door wat er gebeurde toen het al te laat was – werd ze beetgepakt door twee grote vlerken. Zijn handen plantten zich in de revers van haar leren jasje. (...) Pardoes werd ze over de reling van het paviljoentje geslingerd – alsof ze amper zwaarder was dan een katoenen weekendtas. Ze maakte een vrije val van een paar meter en belandde pardoes in de sneeuw. (...) Toen ze een paar minuten later bij bewustzijn kwam werd ze overmand door de rust van het bos. Ze voelde niet de ijzige kou die in haar botten trok (...)’

De twee grote vlerken zijn van Gabriel Gogel, die op wonderbaarlijke wijze in haar oude Volvo terechtgekomen is, die niet van Wanda blijkt te zijn, maar van haar promotor, en waarmee zij op weg is naar de plaats waar haar ex zelfmoord pleegde. Alexander Gogel, columnist en recensent bij de Gazet (waarin we moeiteloos de NRC herkennen) beweegt haar om naar een andere plaats te rijden in Oost-Europa waar bovenbeschreven gewelddadig incident plaats vindt. Daar blijkt dat Gogel met haar promotor al 20 jaar in een strijd op leven en dood gewikkeld is om een vrouw. Daarvóór waren zij boezemvrienden.

Wie het boek uit heeft wil nooit meer werken bij NRC, de Volkskrant of de Correspondent. 

Wanda was  als student lid van een Amsterdamse Eetclub; haar ex was ook lid van die Eetclub, maar heeft zelfmoord gepleegd (of een ongeluk gehad?), haar vriend – ook lid van de Eetclub - is een zeer succesvolle journalist en probeert een BN'er te worden. Zelf probeert ze te promoveren op het privéleven van Talleyrand, bij Hans Verbruggen, die tegen zijn pensioen aan zit en in wie ik soms mijzelf herken. ‘In de loop van de jaren had hij zijn takenpakket zo versmald dat hij nog maar één vak hoefde te geven. Internationale betrekkingen in de 19e eeuw.’ Toegeven, ikzelf deed de 18e en 20ste eeuw er bij, maar veel meer dan dat deed ik eigenlijk niet op mijn afdeling. Ook ik werkte thuis en schreef boeken en ook ik verzette mij heftig, maar tevergeefs, tegen het rendementsdenken en de managementterreur aan de universiteit. Met Verbruggen loopt het slecht af! Met iedereen eigenlijk, behalve met Wanda. Zij promoveert cum laude bij de vrouw om wie Gogel en Verbruggen gestreden hebben en die in Leiden de succesvolle opvolgster van Brugmans wordt.

Tijdens het lezen moest ik vaak terugdenken aan mijn eigen studententijd. Ik zat niet in een eetclub, maar in een jaarclub. Daar zaten geen vrouwen in, want die konden geen lid worden van het Utrechts Studenten Corps. Sommigen van ons schreven ook wel eens in de krant. Niet in een landelijk dagblad, maar in een studententenblad. Was er concurrentie binnen de jaarclub? Zeker wel, maar niet van de omvang en het geweld dat door Sommer zo ragfijn beschreven wordt.

De concurrentie om vrouwen speelde zich af op andere velden. En als de concurrentie uit de hand liep dan was daar een geritualiseerde oplossing voor: het duel. Een dergelijk duel was aan zoveel regels gebonden dat er vrijwel nooit slachtoffers vielen. Daarnaast werd de concurrentie beperkt omdat we niet allemaal gelijk waren.  Sommigen van ons wilden arts worden, anderen dominee of rechter. Ikzelf wilde socioloog worden, net  als de voorzitter van de jaarclub. Maar ook de concurrentie tussen ons was beperkt. Wij waren goede vrienden, deels omdat ik heel hard studeerde en hij eigenlijk geen tijd had om te studeren.

Dan waren er ook nog standsverschillen die de concurrentie dempten.  De Gelderse landadel concurreerde nauwelijks met burgerjongens. Zij had wel iets anders aan het hoofd, want zij moesten vaak een landgoed gaan beheren, wat bepaald geen sinecure was. Zij had soms belangstelling voor burgermeisjes die een grote geldzak van papa met zich mee torsten. Als een edelman zo’n welgesteld burgermeisje trouwde kon zijn zieltogende landgoed weer enige tijd blijven bestaan. 

Concurrentie veronderstelt een zekere mate van gelijkheid, maar die was er zestig jaar geleden niet, althans niet in de mate die wij nu kennen. De roman van Berend Sommer toont de verwoestende effecten van de sociale gelijkheid, waar mijn generatie zou hard voor gevochten heeft. Gelijkheid leidt in Gouden Dagen tot (zelf)moord en doodslag.

De fittie op Twitter tussen Sander Schimmelpenninck en Daniela Hooghiemstra zou zestig jaar geleden ondenkbaar zijn geweest en niet alleen omdat er toen geen Twitter was. Toen zou de jonge graaf Schimmelpenninck niet in de Volkskrant geschreven hebben en had hij zich dus ook niet geërgerd aan het feit dat zijn collega-columnist – zelf een miljonairsdochter uit Bilthoven - zijn adellijke afkomst tegen hem in stelling zou brengen. Het is zelfs denkbaar dat de jonge graaf destijds de miljonairsdochter het hof gemaakt had om zo zijn landgoed Diepenheim voor de financiële ondergaan te behoeden. 

De aristocratische samenleving is verleden tijd, ook al probeert de huidige middenklasse wanhopig die oude tijden terug te roepen in hun vervallen herenhuizen op het Iberisch schiereiland, in Italië of Frankrijk. Thuis zijn zij gewikkeld in een keiharde concurrentiestrijd waarin voor de verliezers geen genade is, althans als we Berend Sommer moeten geloven.

Gouden Dagen, Berend Sommer, Prometheus, 2022

cc-foto: Alex Drop