'Ik beveilig de Nederlandse taal'

Een tweegesprek in een stilstaande trein over het woord "slaafgemaakte".

In de Gouden Eeuw zorgden trekschuiten voor betrouwbaar zij het langzaam openbaar vervoer, tenminste als het niet keihard vroor. Daarom gebruikten auteurs van pamfletten ze als decor voor hun betogen. Zij schreven dan een zogenaamd schuitpraatje waarin pakweg een boer, een koopman en een rentenier met elkaar in gesprek gingen over een actueel onderwerp. Zo konden standpunten op een prettige manier botsen.

Terwijl VVD, PVV, NSC en BBB taboeloos met elkaar in overleg zijn om een nieuwe Gouden Eeuw tot stand te brengen, scheppen de Nederlandse Spoorwegen de mogelijkheid deze oude traditie nieuw leven in te blazen. Dat komt door de invoering van de ICNG, de Intercity Nieuwe Generatie. Deze komt immers regelmatig midden op het spoor tot stilstand, waarbij het uren kan duren voor de panne is verholpen. Hier is dan een proeve van een ICNG-praatje:

Een socioloog en een lexicograaf zaten in de late avond van de eerste kerstdag tegenover elkaar in de eerste klasse van de ICNG. Ze hadden allebei een familiediner achter de rug maar dit had hun oordeelsvermogen niet aangetast. Het was de socioloog al opgevallen dat zijn overbuurman druk op een laptop in de weer was en daarbij regelmatig glimlachte maar hij durfde diens privacybubbel niet binnen te dringen. Toen kwam de trein met een schok tot stilstand. De conductrice liet door de intercom weten dat er een stroomstoring was en dat ze ook niet wist hoe lang dit op eerste kerstdag zou duren. Dat bood de opening tot een gesprek.

Lexicograaf: "Verdomd, nu valt het internet ook uit."

Socioloog: " Is dat niet eigenlijk een verslaving?"

Lexicograaf: "Als het om seks gaat wel, of over gamen. Maar ik ben gefascineerd door mijn werk. Dat houdt me altijd bezig."

Socioloog: "Wat doet U dan?"

Lexicograaf: "Ik ben lexicograaf. Tegenwoordig beveilig ik de Nederlandse taal."

Socioloog: "Ik ben socioloog. U kunt zich voorstellen dat dit thema me wel interesseert. Wat doet U dan precies?"

Lexicograaf: "Woorden doen er toe. Woorden vertegenwoordigen macht. Zij kunnen de gevestigde orde ondersteunen of juist het individu ruimte geven. Woorden kunnen intimideren. Woorden zijn vaak micro-agressies. Zulke woorden moeten weg, Zij moeten worden vervangen door alternatieven die inclusief zijn."

Socioloog: "Zo denk ik er niet over. Ik heb destijds in mijn bachelorfase het bijvak filosofie gedaan en een paar colleges gevolgd over Karl Popper. Als ik hem goed begrijp is taal een soort code. Woorden zijn hulpmiddelen die je kunt gebruiken als je het eens bent over de definitie. Als we met zijn allen besluiten het woord democratie te vervangen door fiets en omgekeerd, is er niets aan de hand, dan begrijpen we elkaar nog steeds volledig. U lijkt me een soort aanhanger van Plato. Dingen in onze materiële werkelijkheid zijn afschaduwingen van abstracte volmaakte ideeën, waarvan wij mensen ons maar een zwakke voorstelling kunnen maken. U denkt dat achter losse woorden hele werelden schuil gaan. Dat ze vast zitten aan begrippen die op zich bestaan, los van menselijke afspraken."

Lexicograaf: "Maar dat laatste is toch waar. Dat zie je toch om je heen. Woorden doen er toe, absoluut."

Socioloog: "Laat mij dan eens met U meedenken. Hebt U een voorbeeld?"

Lexicograaf: "Ik heb bijvoorbeeld meegedacht over het woord slaafgemaakte in plaats van slaaf. Daar ben ik nogal trots op, mag ik wel zeggen. Je ziet dat het tegenwoordig in musea en de NRC consequent wordt gebruikt."

Socioloog: "Wat is daarvan dan het voordeel?"

Lexicograaf: "In tegenstelling tot "slaaf" maakt "slaafgemaakte" duidelijk dat slavernij geen natuurlijke toestand is. Je bent niet zomaar slaaf, je bent tot slaaf gemáákt. Dat is in strijd met de meest basale mensenrechten. Niemand kan het eigendom zijn van een ander. Dat is het verhaal achter "slaafgemaakte"."

Socioloog: "Weet U dat zo zeker? In Den Haag zitten ze onder regie van Plasterk te onderhandelen over hoe ze de grondwettelijke rechten zullen toepassen. Wie weet, zelfs aanpassen. Er doen partijen aan mee die internationale verdragen rond mensenrechten en vluchtelingen op willen zeggen. Als het aan Geert Wilders ligt, trekt het nieuwe kabinet stante pede de excuses voor de slavernij in. Als ik met U meedenk, houdt het woord "slaafgemaakte" ook in dat je anderen slaaf kunt máken en dat dit onder omstandigheden misschien voor de hand ligt. Er is veel aan het schuiven op het ogenblik."

Lexicograaf:  "Dan praat je achteraf de Transatlantische slavenhandel goed. Om over die in Azië maar te zwijgen."

Socioloog: "Dat is helemaal niet waar. Het zou zelfs van weinig inzicht getuigen die excuses in te trekken. Mag ik iets uitleggen? Dat gaat niet in een halve minuut maar ik ben bang dat we dankzij de NS de tijd hebben. Kijk, mensenrechten zijn allemaal leuk en aardig maar de grondleggers tijdens de verlichting wisten al dat lang niet iedereen in staat was ze op een verantwoordelijke manier te gebruiken. Daarom kende men in de eerste Franse grondwet bijvoorbeeld het onderscheid tussen actieve en passieve burgers. Tegenwoordig gaan we er klakkeloos van uit dat alle individuen stuk voor stuk hun vrijheid waard zijn. Toch zien wij op dagelijkse basis dat velen er niet verantwoordelijk mee om gaan. Dat laten ze zelfs op jonge leeftjd al zien."

Lexicograaf: "Hoe dan?"

Socioloog: "Door oninbare schulden te maken of door levensgevaarlijke reizen te ondernemen naar Europa omdat ze denken dat het hier een luilekkerland is. Deze mensen laten zien dat zij niet in staat zijn zelfstandig beslissingen te nemen die tot succes leiden. Eigenlijk zouden ze daarom onder curatele gesteld moeten worden zoals dat bijvoorbeeld met demente bejaarden gebeurt. Wie in de schuldhulpverlening zit, raakt ook vrijheden kwijt aan de bewindvoerder. Dat zijn allemaal halfslachtige maatregelen. We moeten durven doorpakken in deze tijd. Verkoop zulke mensen aan burgers die het kunnen betalen. Zij hebben immers door hun welvaart bewezen dat ze wél tot het nemen van verantwoordelijke beslissingen in staat zijn. Als iemand bewezen heeft de vrijheid niet waard te zijn, dan wordt hij slaafgemáákte. Aan de eigenaar zijn alle keuzes en beslissingen, tot en met de kleinste. Die last is afgenomen van de schouders der slaafgemaakten. Ik noem dat humaan. Ik noem dat toepassing van echte mensenrechten."

Lexicograaf: "En de gezinsleden van zo iemand dan??"

Socioloog: "In het algemeen besmetten de faalhanzen en de faalhanna's hun directe familieleden met hun suboptimale eigenschappen. Zij worden ook slaafgemaakt. Vergeet daarbij niet dat eigenschappen van generatie op generatie kunnen overgaan.  Lang niet zo vreemd als je denkt. Er worden nu al aan de lopende band kinderen uit huis geplaatst."

Lexicograaf: "Ik vind het onvoorstelbaar."

Socioloog: "Ik zou ze niet de kost willen geven die dit een uitstekende gedachtengang vinden. Die zeggen: dat is een mooie lotsbestemming voor de veiligelandiërs. Zo komen we van de voedselbanken af en schuldenaars zien nog een paar centen terug als die lui eenmaal verkocht zijn. Nee, je zult zien dat je hier deze eeuw nog de handen voor op elkaar krijgt."

Lexicograaf: "En denkt U dat dan de schuldeisers hun geld wél terugkrijgen. Zal de verkoop zoveel opbrengen?"

Socioloog: "In genen dele maar dat is ook helemaal niet de bedoeling. Het is hoogstens een bij-effect dat de schuldenaars wat meer terugkrijgen of dat de belastingbetalers enigszins worden gecompenseerd voor wat zij aan die veiligelandiërs ten koste hebben gelegd. Het gaat er om mensen op de plek te zetten waar zij het beste tot hun recht komen. Dan is het in een aantal gevallen voor hun eigen bestwil als ze verder gaan als slaafgemaakten. Voor hen is dat immers een bevrijding. Ze worden bevrijd van keuzemomenten en beslissingen waarvan ze de consequenties nooit zullen kunnen overzien. De opbrengst bij de verkoop is van secundair belang. Tussen haakjes: het is een goed ding slaafgemaakten meteen na aankoop een nieuwe naam te geven. Zo wordt er echt met een schone lei begonnen."

Lexicograaf: "U kunt het mooi vertellen maar ik vind dit gruwelijk. We gaan terug naar de tijd van de West-Indische Compagnie!"

(tekst gaat verder onder de met AI vervaardigde illustratie)

Socioloog: "Integendeel. Dat waren misdadige praktijken. Daarom moeten de excuses blijven. Ik ben voor de bouw van een groot slavernijmuseum. Niet in Amsterdam maar in Vlissingen waar ze dat voor hun economie meer nodig hebben dan de hoofdstad. In het bijzonder de kinderen kunnen dan zien wat er gebeurt als je willekeurig op verre kunsten mensen weg plukt om ze op plantages aan het werk te zetten. Dan maakt je de verkeerden tot slaaf. Je grijpt mensen zonder onderscheid. Met het systeem dat je door het invoeren van het woord "slaafgemaakte" schept, komen de juiste personen in die situatie terecht en wordt niemand onverdiend tot slaaf gemaakt. Je zou zelfs kunnen zeggen: "Slaafgemaakten maken zichzelf tot slaaf". Dat is trouwens een mooi gezegde om kinderen voor te houden als ze hun best niet doen of hun zakgeld hebben vergokt."

Lexicograaf: "Ik sta versteld."

Socioloog: "Het kan ook zijn dat het anders loopt maar toch staat U als woordensmid mede aan de basis van deze toekomst."

Lexicograaf: "Geketende mensen."

Socioloog: "Welnee, dat is helemaal niet meer van deze tijd. Je neemt ze gewoon op in het slaafgemaaktenregister en je chipt ze zodat hun eigenaars altijd op een I-phone kunnen zien waar ze uithangen. Neemt er een de benen, dan kijken agenten en boa´s naar zo iemand uit. Kijk nu niet zo verschrikt. Wat ik voorstel zal in de praktijk altijd een utopie blijven."

Lexicograaf: "Een utopie?"

Socioloog: "Je moet niet denken dat je er met de aankoop van een slaafgemaakte bent. Je denkt misschien: als er bij mij thuis vier monden zijn, kan een vijfde er ook wel bij. En ik geef als kleding gewoon onze afdragertjes. De slaafgemaakte kan op een matras in de gang slapen.

Maar dan begint het pas. De staat zal eigenaars zeker verplichten voor hun slaafgemaakten een schade- en een ziektekostenverzekering af te sluiten. De arbeid van een slaafgemaakte levert toegevoegde waarde op. Er zal vast wel een of andere slimmeling op het idee komen hierop een soort BTW te heffen. Nee, met een slaafgemaakte ben je per maand zo honderden euro´s verder. Pensionados  - of wat mij betreft studentes van een dispuutshuis - denken misschien: ik doe als Pim Fortuyn. Alleen haal ik een vaste toyboy in huis. Die moeten dan maar eens kijken hoeveel vrije bestedingsruimte ze overhouden na al die extra vaste lasten. Als je niet oppast, raak je dankzij je slaafgemaakte zélf hopeloos in de schulden. Dan sta je samen met hem te koop aangeboden op de website van de curator. Ik denk dat er in de praktijk gewoon te weinig vraag zal zijn naar slaafgemaakten. Slaafgemakten zijn alleen een verantwoorde aanschaf als ze gedurende hun levensloop meer opbrengen dan ze kosten. Anders moet je er niet aan beginnen tenzij je natuurlijk de Balkenende norm verdient of meer."

Lexicograaf: "Dat zullen we dan maar een geluk bij een ongeluk noemen."

Socioloog: "U hebt zelf gezegd: Woorden maken verschil."

Lexicograaf: "Geen zinnig mens zal Uw redenering volgen."

Socioloog: "Daar zou ik maar geen vergif op innemen. Mag ik Uw laatste zin herformuleren: woorden maken dingen wakker. Wát ze wakker maken, hebt U niet in de hand, ook al denkt U het wel. Daarom is voorzichtigheid geboden zeker als je sleutelt aan woorden en taalgebruik."

Opnieuw voelden de pasagiers een schok. De trein kwam weer in beweging. De lexicograaf klapte zijn computer dicht en zocht elders een zitplaats. De socioloog bleef achter. Hij was toch wel een beetje geschrokken van zijn eigen woorden.