Ik ben pacifist maar vind dat het Westen nu met geweld moet ingrijpen om gruweldaden in Oekraïne te stoppen

Op 24 februari viel Rusland Oekraïne binnen. Zo'n twee weken later schreef ik een eerste oproep aan president Zelenski van Oekraïne om het Russische geweld niet met geweld te beantwoorden, maar om de wapens neer te leggen – echter zonder zich daarbij over te geven. Op 24 maart verscheen die oproep op Joop. Vrijwel meteen werd mij naïviteit verweten, en in het licht van de recente gruweldaden die door het Russische leger lijken te zijn gepleegd, lijkt er misschien inderdaad sprake van verregaande naïviteit.

Daarom wil ik hierbij graag uitleggen dat mijn oproep is gedaan in een bepaalde fase van de strijd – en dat ik die oproep juist deed om een dynamiek van onnodig en buitensporig geweld te voorkomen – en dat ik die oproep op dit moment, met de huidige kennis, ook niet opnieuw zou doen, integendeel.

Mijn uitgangspunt, zoals verwoord in mijn oorspronkelijke appèl, is radicaal pacifisme: geweld niet automatisch beantwoorden met tegengeweld, maar juist met geweldloosheid. We weten al wat we krijgen wanneer geweld met geweld wordt beantwoord: daar hebben we door de eeuwen heen helaas maar al te veel voorbeelden van gezien. Uiteindelijk ontaarden oorlogen altijd in zinloos lijden, waarbij met name burgers het grootste slachtoffer zijn.

Ik zeg ook niet dat Oekraïne niet het recht had zich te verdedigen, dat heeft en had het zeker, en geweld met tegengeweld beantwoorden is alleszins begrijpelijk en verdedigbaar. Maar ik deed mijn oproep in een fase van de strijd waarin duidelijk was dat Oekraïne niet meteen bezweken was onder de Russische agressie, maar waarbij ook duidelijk was dat het niet sterk genoeg was om het Russische leger terug te dringen van haar grondgebied, laat staan te verslaan. Er dreigde dus een dynamiek te ontstaan van geweld over en weer die helaas maar al te bekend en voorspelbaar is.

Daarom was en ben ik van mening dat er moet worden nagedacht over manieren om zo'n oorlogsdynamiek en bijgaande geweldsspiraal te voorkomen en/of te doorbreken. Het is al te vaak met geweld geprobeerd, misschien moest er maar eens iemand kiezen voor geweldloosheid, betoogde ik – al was het maar als gedachtenexperiment. Ik beweer ook niet dat dat een garantie is dat alles verder hosanna zal zijn en dat Poetin spontaan in katzwijm zou zijn gevallen bij een dergelijke nobele daad, maar ik ben en blijf ervan overtuigd dat geweld alleen uiteindelijk niet tot een oplossing leidt.

Ik heb dan ook moeite met mensen die Zelenski – hoe bewonderingswaardig hij zich ook gedraagt – willen voordragen voor de Nobelprijs voor de vrede, en met politici van oorspronkelijk pacifistische partijen die oproepen om Oekraïne zwaarder te bewapenen. Het zal ben ik bang alleen maar leiden tot een verlenging en verheviging van de strijd, met alle slachtoffers, lijden en verwoesting van dien.

Inmiddels, na ruim vijf weken oorlog, worden we geconfronteerd met wat oorlog met mensen doet: het maakt ze tot beesten, die anderen behandelen als beesten. En inmiddels is Poetin niet langer in z'n eentje de verpersoonlijking van het kwaad, maar zijn alle Russische soldaten fout, en voor Rusland is Zelenski niet langer alleen de boeman, maar zijn alle Oekraïners tot nazi's bestempeld. Maar dat na de gruwelijkheden die afgelopen dagen aan het licht zijn gekomen, pacifisme niet langer een toereikend antwoord is, dat snap ik ook wel.

Dus wat zou het antwoord dan moeten zijn? Mijns inziens is dit het moment dat de internationale gemeenschap zou moeten optreden, en zou moeten ingrijpen om zo snel mogelijk een eind aan dit conflict te maken. Het begaan van oorlogsmisdaden is niet alleen een tegen Oekraïners en het Oekraïense volk gerichte gruweldaad, het is een misdrijf tegen de menselijkheid. Hier wordt de mensheid als geheel geweld aangedaan, en hiertegen moeten we als mensheid in het geweer komen, al is het om verdere ontsporingen te voorkomen. En ja, dat zal met geweld gepaard gaan: geweld dat is bedoeld om verder geweld te voorkomen.

Ook hierbij zal mij ongetwijfeld het verwijt van naïviteit ten deel vallen, want tussen 'zou moeten' en 'daadwerkelijk doen', en dan niet te vergeten de dreiging van atoomwapens. Maar er zijn zaken die we als mensheid niet kunnen tolereren, en waarbij we voorbereid moeten zijn op wat we willen doen als we ermee worden geconfronteerd. Oorlog en oorlogsmisdrijven zijn helaas geen zeldzaamheid in de menselijk historie, en we zullen echt beter na moeten denken over manieren om daarmee om te gaan en ze uiteindelijk zo niet te voorkomen, dan toch te beperken.

Ik ben ervan overtuigd dat een principieel pacifistische insteek uiteindelijk een van de instrumenten kan zijn, al ben ik me ervan bewust dat we nu eenmaal leven in een wereld waarin bepaalde figuren zich af en toe met geweld willen toeëigenen wat niet van hen is. En hoe we dat soort figuren voortaan in toom kunnen houden, is een van de andere grote uitdagingen waar we als mensheid voor staan.

cc-foto: manhhai