Houden de PvdA en GroenLinks elkaar écht vast tijdens de formatie?

De verkiezingen zijn inmiddels ruim drie maanden geleden, maar we zijn nog steeds mijlenver verwijderd van een nieuw kabinet. Iedereen benadrukt dat de inhoud leidend is; Marijnissen gaf in het recente debat met informateur Hamer nog aan dat ze de uitdrukking “langs de lijnen van de inhoud” bijna niet meer kan horen. Echter, Hamer stelt inhoudelijk gezien geen onoverkomelijke obstakels te zijn tegengekomen voor het vormen van een nieuwe coalitie. Alle retorische nadruk die op de inhoud wordt gelegd, en alle uitspraken dat er snel geformeerd moet worden met het oog op de coronacrisis ten spijt, draait de formatie gewoon weer uit op de ouderwetse ‘wie met wie’ vraag.

Inmiddels zijn alle ogen gericht op zes partijen: De VVD, D66, CDA, PvdA, GroenLinks en de ChristenUnie. De VVD, D66 en CDA lijken er geen probleem mee te hebben weer met elkaar in een coalitie te stappen, maar dat levert nog geen meerderheid op. Daarvoor is nog één van de drie overige partijen nodig, en daar zit het venijn. De CU staat niet te springen om weer mee te regeren, en ook D66 zit om medisch-ethische redenen niet te wachten op nog een coalitie met de CU.  De PvdA en GroenLinks willen graag regeren, maar alleen samen, en dat is nu juist wat het CDA en de VVD niet willen. Die staan er voor open om met één van beide linkse partijen te regeren, maar met beide partijen regeren zien Hoekstra en Rutte niet zitten. Dat roept de vraag op of de PvdA en GroenLinks er in zullen slagen elkaar vast te houden, of dat één van hen zal zwichten voor de druk van de VVD en het CDA om de ander los te laten en alleen in een coalitie te stappen.

Om verschillende redenen lijkt het zeer waarschijnlijk dat de twee partijen elkaar deze formatie niet los zullen laten. Allereerst is er brede steun voor nauwere samenwerking tussen beide partijen. Zo verwierf het RoodGroene manifest , dat beide partijen oproept om elkaar vast te houden in de formatie, ruim 6500 steunbetuigingen. Het initiatief is opgezet door reguliere leden van beide partijen, maar heeft ook steun ontvangen van partijprominenten zoals Job Cohen en Andrée van Es, en is door de besturen van beide partijen positief ontvangen. Ook onder de jongerentakken van beide partijen, de Jonge Socialisten (JS) en DWARS, is er brede steun. Zo gaf 65% van de JS-leden in een recente ledenraadpleging aan een fusie met GroenLinks te steunen, en nam het landelijke congres van DWARS recentelijk drie moties aan over een nauwere samenwerking met de PvdA. De fractieleiders van beide partijen kunnen zich dus gesteund weten door hun achterban, als ze verklaren elkaar vast te houden tijdens de formatie.

Verder zijn de inhoudelijke verschillen tussen beide partijen heel klein. Wie de verkiezingsprogramma’s van GroenLinks en de PvdA naast elkaar legt, zal met een vergrootglas naar de inhoudelijke verschillen moeten zoeken. Natuurlijk zijn ze er wel: zo wil GroenLinks bijvoorbeeld nachtvluchten verbieden en de PvdA niet. Dit zijn echter geen grote principiële verschillen, maar verschillen die op het geheel van het politieke spectrum tamelijk marginaal zijn. Ook inhoudelijk is het dus logisch voor de PvdA en GroenLinks om elkaar niet los te laten in de formatie.

Bovendien hebben beide partijen bij de verkiezingen in 2017 goed kunnen zien wat er gebeurt als je als enige linkse partij de junior coalitiepartner van de VVD bent: dan word je gedecimeerd. Na Rutte II, waarin de PvdA met de VVD had geregeerd, verloor de PvdA 29 zetels, het grootste electorale verlies in de Nederlandse parlementaire geschiedenis. Het spookbeeld van zo’n electoraal verlies staat nog goed op het netvlies van de PvdA, maar is ook bij GroenLinks goed binnengekomen. De wens om mee te regeren is groot bij beide partijen, maar niet zonder elkaar als linkse coalitiepartner daarin mee te nemen.

Zijn de PvdA en GroenLinks dan onder geen beding uit elkaar te spelen door de VVD en het CDA? Hoekstra en Rutte gaan het zeker proberen, maar het is zeer te betwijfelen of ze daarin een kans maken. Het CDA is op dit moment met 15 zetels historisch klein; slechts één keer haalde de partij nog minder zetels (in 2012 haalde de partij, toen onder leiding van Buma, 13 zetels). Dat gaf Hoekstra al geen sterke hand om mee te onderhandelen, maar na het vertrek van Omtzigt heeft Hoekstra helemaal zijn handen vol aan zijn eigen partij, die hij bij elkaar moet zien te houden. Met zijn rug tegen de politieke muur, zal de hij weinig ruimte voelen om al te veel druk uit te oefenen op de alliantie van GroenLinks en de PvdA. Voor Rutte is dat anders: hoewel hij recentelijk nog een motie van afkeuring aan zijn broek kreeg, blaakt de demissionair premier weer van politiek zelfvertrouwen. Rutte is echter geen ideoloog, maar een pragmaticus. Een coalitie met de PvdA en GroenLinks zal zeker niet zijn voorkeur hebben, maar hij is pragmatisch genoeg om hier toch mee akkoord te gaan als dit politiek opportuun is.

De komende maanden moeten gaan uitwijzen hoe de formatie verder gaat, maar voor nu wijst alles erop dat de PvdA en GroenLinks elkaar vast zullen houden. De achterban steunt het, het ligt inhoudelijk en electoraal voor de hand, en de tegenstribbelende VVD en CDA zullen uiteindelijk weinig keuze hebben dan het gegeven dat de linkse partijen elkaar vasthouden als feit aan te nemen.