Hongersnood als oorlogswapen

Het is en was gesprek van de dag. De Israëlische en verschillende regeringen die zogenaamde airdrops inzetten waar het Palestijnse volk op afkwam om wat te nuttigen. Er gingen vanuit veel Palestijnse journalisten en met name Al-Jazeera verhalen rond dat dit om een farce ging om zo het Palestijnse volk nóg meer te vernederen. En die Israëliërs en anderen die zich even van hun ‘goede kant’ lieten zien; wat waren het toch Barmhartige Samaritanen!

Maar dat even daargelaten. Het is evident dat de Israëlische regering sinds 7 oktober het uithongeren van burgers als oorlogsmethode in de Gazastrook heeft inzet, wat een evidente oorlogsmisdaad is onder meerdere verdragen.

Israëlische functionarissen hebben publieke verklaringen afgelegd waarin ze hun doel uitdrukken om burgers in Gaza te beroven van voedsel, water en brandstof – uitspraken die tot uiting komen in de militaire operaties van de Israëlische strijdkrachten.

We hebben dit fenomeen vaker gezien door de geschiedenis heen. Hongersnood is één van de oudste oorlogswapens die wordt ingezet tijdens het onderdrukken van bevolkingen. De Romeinen gebruikten het bijvoorbeeld al om Carthago in 146 voor Christus te verslaan en te vernietigen.

De tactiek is in de loop van de tijd enigszins veranderd. Ze omvatten inmiddels het vernietigen van onder andere voedsel, boerderijen en watervoorraden en het afsnijden van belegerde vijandelijke bevolkingsgroepen.

Het is verleidelijk om te denken dat alleen zogenaamde totalitaristen immer voedsel als wapen zouden gebruiken. De huidige Russische oorlog tegen Oekraïne weerspiegelt de Holodomor, de onderwerping van Oekraïne die door Jozef Stalin in 1933 werd ingezet. Het ‘Hongerplan’ van Adolf Hitler heeft in de Tweede Wereldoorlog 4,2 miljoen Sovjetburgers laten verhongeren. In 1977 gebruikte Pol Pot uit Cambodja massale hongersnood als een instrument voor een gigantische sociale reorganisatie in zijn ‘Year Zero-poging’ om van zijn land een puur agrarische natie te maken.

Maar de zogeheten ‘liberale staten’ zijn zeker niet onschuldig hierin. Denk aan ‘de Lieber Code’ van 1863. President Abraham Lincoln vaardigde die uit om het leger van de Unie te instrueren over de grenzen van de vijandelijkheden, op voorwaarde dat het ‘wettig is om de vijandige strijdende partijen, gewapend of ongewapend, uit te hongeren’, waarin wordt gespecificeerd dat vluchtende burgers kunnen worden teruggedreven naar een belegerd gebied. locatie “om de overgave te bespoedigen.”

Het ministerie van Defensie heeft pas in 2015 (!) formeel werkelijk afstand gedaan van dit juridische standpunt. Dit was niet slechts een papieren doctrine. De Atlantische mogendheden gebruikten massale hongersnood als wapen in beide wereldoorlogen, waarbij uitgebreide maritieme blokkades een favoriete tactiek waren.

De VS gingen zelfs zo ver dat ze hun inspanningen om het Japanse thuisland in 1945 te omsingelen Operatie Starvation noemden. Groot-Brittannië gebruikte dezelfde term voor zijn massale burgerverplaatsingsprogramma, bedoeld om de communisten in Maleisië in de jaren vijftig te verslaan.

Toen na de Tweede Wereldoorlog de Conventies van Genève, belangrijke verdragen over oorlogsvoering, werden opgesteld, verzetten de VS en Groot-Brittannië zich met succes tegen pogingen om dergelijke methoden te verbieden, waardoor de uithongering van burgers tijdens oorlog nog tientallen jaren toelaatbaar zou blijven.

Honger als oorlogsmisdaad
De eerste belangrijke stappen in de richting van het verbieden van hongertactieken kwamen na de door oorlog veroorzaakte hongersnoden in de afgescheiden Nigeriaanse Biafra-regio eind jaren zestig en in Bangladesh in 1972 en 1974. In 1977 namen landen twee aanvullende protocollen aan bij de Conventies van Genève, die elk het verbod op “uithongering van burgers als oorlogsmethode.” Deze protocollen zijn door 174 staten geratificeerd.

In 1998 codificeerde het Statuut van het Internationaal Strafhof uithongeringsmethoden als oorlogsmisdaad in internationale gewapende conflicten. Een amendement uit 2019 breidde deze doctrine uit tot niet-internationale gewapende conflicten: conflicten tussen staten en georganiseerde gewapende groepen, of tussen georganiseerde gewapende groepen. Naast voedsel omvat de wettelijke definitie van hongersnood ook het ontberen van water, onderdak en medische zorg.

Hongertactieken
Ondanks deze juridische vooruitgang zijn hongermisdaden duidelijk gebleken in recente of huidige conflicten in Ethiopië, Mali, Myanmar, Nigeria, Zuid-Soedan, Syrië, Jemen en nu ook Oekraïne en Palestina. Strijdende partijen hebben humanitaire hulpverleners en boeren aangevallen; gestolen of geslacht vee;  en vernietigden onbruikbare gewassen, landbouwgrond en andere voedselbronnen. Herders mogen zich niet vrij bewegen met hun vee, boeren mogen niet op hun land werken en hongerige mensen kunnen niet op zoek gaan naar wilde bessen en grassen.

De gevolgen zijn verwoestend geweest. Van 2020 tot 2022 is het aantal mensen dat dringend voedselhulp nodig heeft in situaties van gewapende conflicten gestegen van 99 miljoen naar 166 miljoen. Dit omvat bijna tweederde van de bevolking van Zuid-Soedan, terwijl bijna 1 op de 4 mensen daar in een regelrechte humanitaire noodsituatie leeft.

De bevolking van Jemen, geïsoleerd door een door Saoedi-Arabië en de Emiraten geleide blokkade aan de ene kant en onderworpen aan de inbeslagname van voedsel en medicijnen door de Houthi’s aan de andere kant, heeft jaren doorstaan ​​van wat nog steeds een van de ernstigste humanitaire crises ter wereld is.

In een rapport uit 2021 beschreef de bij de Verenigde Naties aangesloten Onafhankelijke Internationale Commissie voor Syrië “moderne belegeringen waarbij de daders de bevolking opzettelijk uithongerden volgens middeleeuwse scripts.” De commissie beschreef het Syrische regime dat “onverdedigbare en schandelijke beperkingen oplegde aan humanitaire hulp” bestemd voor burgers in steden als Aleppo, Homs, Daraa en Oost-Ghouta.

Misschien wel het meest extreme en exorbitante geval is Tigray in Ethiopië, waar de Ethiopische regering de regio al meer dan anderhalf jaar belegert, het bankwezen en de handel heeft gesloten en de humanitaire hulp tot het kleinste straaltje heeft beperkt. Deze tactiek is gebruikt naast een campagne van vernietiging, plundering, verkrachting en moord die de economie van een regio met zeven miljoen mensen heeft verwoest.

Russische strijdkrachten in Oekraïne zijn bezig met een steeds langer wordende lijst van hongertactieken, waarbij ze gevangen bevolkingsgroepen belegeren, supermarkten, landbouwgebieden en graanschuren aanvallen, landmijnen op landbouwgrond plaatsen, met tarwe beladen schepen verhinderen de Oekraïense havens te verlaten en een cruciaal graan vernietigen. Bovendien, hoewel de VS en de EU meststoffen vrijgesteld hebben van sancties (Rusland en Wit-Rusland zijn twee van de grootste producenten ter wereld), heeft Rusland besloten meststoffen van de markt te weren.

In overeenstemming met het Internationaal Strafhof verbieden veel landen nu het uithongeren van burgers als oorlogsmethode in hun nationale codes voor oorlogsmisdaden. Sommige van deze staten hebben onderzoeken geopend naar vermeende oorlogsmisdaden in Oekraïne en Syrië. Tot deze landen behoren onder meer Frankrijk, Duitsland, Noorwegen en Zweden.

Hoewel de wetboeken van Rusland en Oekraïne niet expliciet verwijzen naar uithongeringstactieken, bevatten ze bepalingen op grond waarvan dergelijke misdaden kunnen worden vervolgd. Het Ethiopische wetboek van strafrecht omvat ook de zogeheten misdaad der hongeroorlog.

Strafrechtelijke bestraffing alleen zal geen einde maken aan de hongersnood in gewapende conflicten.  Dat zou een inspanning vereisen die ook wederopbouw, herstelbetalingen, steun aan ontheemde gemeenschappen en gerichte humanitaire actie omvat. Naar mijn mening is het echter tijd om verantwoording tot een centraal onderdeel van de respons te maken.

Daarom is het zaak om er bij onafhankelijke onderzoekers op aan te dringen – als ze überhaupt worden toegelaten – zich te concentreren op uithongeringsmethoden bij oorlogsmisdaden zoals nu in Oekraïne en Palestina gebeurt en dat te documenteren.

Tegelijkertijd is het belangrijk om te erkennen dat de tactieken van Rusland én Israël niet abnormaal zijn. Degenen met de relevante rechtsbevoegdheid moeten gelijkwaardige aandacht besteden aan het criminele gebruik van hongertactieken elders, zoals in Zuid-Soedan, Syrië, Tigray en Jemen, anders is het namelijk loos.

Maar wie is nu tenslotte dief van zijn eigen, naja, vul het in…